Көзәткүчи стивен: “малик нәби өз қериндашлириниң җәсити үстидә уссул ойнаватиду!”

Уйғур дияридин кәлгән аталмиш “вәтәнпәрвәр тор чолпини” малик (солда) билән хитай һөкүмитиниң уйғур мәҗбурий әмгәк җинайитини ақлиған чәтәллик ютубер раз гал-ор(гавйүси) исраилийәниң тел-авифта учрашти, 2022-йили 27-өктәбир.

Йеқинда иҗтимаий таратқуларда тарқалған малик нәби есимлик бир уйғур вийбо чолпининиң исраилийәлик ютубер раз гал-ор (Raz Gal-Or) билән чүшкән сүрити муһаҗирәттики уйғурлар арисида күчлүк ғулғула қозғиди. Раз гал-ор,  йәни хитайда гав йовси  (高佑思) дегән хитайчә исим билән даңлиқ болған бу ютубер өткән йили хитай һөкүмитиниң уйғурларни мәҗбурий әмгәккә селиватқанлиқ җинайитини ақлап ишлигән бир йүрүш видийолири билән диққәт тартқаниди.

Малик нәби, гав йовси билән чүшкән сүритини инстеграм қатарлиқ барлиқ иҗтимаий таратқуларда тарқатқан болуп, америка, японийә, әнгилийә вә башқа җайларда яшаватқан уйғурлар малик нәбиниң бу рәсиминиң астиға өзлириниң инкаслирини язған. Инкасларда улар хитай һөкүмитиниң уйғурларға ирқий қирғинчилиқ йүргүзүватқанлиқи вә бу җинайитини ашу гав йовсидәк “чәт әллик тәшвиқатчилар” арқилиқ ююшқа урунуватқанлиқини әскәрткән. Улар йәнә униң бу хил әһвалда өз юртидики юртдашлириниң әһвалини ойлап баққан- бақмиғанлиқни сориғанда, малик нәби бу түрдики инкасларниң һәммисини өчүрүвәткән.

Америкада турушлуқ қәлбинур ғениниң һәдиси рәнагүл ғени 2018‏-йили лагерға елип кетилип, 2020-йили 17 йиллиқ кесиветилгәниди. У малик нәбиниң рәсиминиң астиға хитай һөкүмитиниң уйғурларға вә аилисигә йүргүзүватқан җинайитини билдүрүп инкас язған. Қәлбинурниң радийомизға ейтишичә, малик нәби униңға айрим учур йезип, сәт гәпләр билән тиллиған.

Malikning Instagram korunishi

Ню-йоркта яшайдиған уйғур яш стевенму малик нәбиниң инстеграмдики рәсиминиң астиға мундақ дәп язған: “уйғурларниң бүгүнкидәк ечинишлиқ вәзийитидә, уйғур болуш сүпитиң билән роһини пулға сатқан, шинҗаңдики ирқий қирғинчилиқни ақлашқа урунуватқан бир қара нийәт билән апақ-чапақ болсаң қандақ болиду? ашу җаза лагеридики юртдашлириңға , мәҗбурий әмгәккә селиниватқан қериндашлириңға йүз киләләмсән?...”

Мәлум болушичә, раз гал-ор, йәни гав йовси “хитай-исраилийә сода уюшмиси”ниң пәхрий рәиси, исраилийәлик содигәр амир гал-ор (Amir Gal-Or) ниң оғли икән.  Амир гал-ор (хитайчә исими高哲铭) “инфинити гуруһи” (Infinity) ниң қурғучиси. Инфинити горуһиниң қурулушини болса хитай тәрәққият банкиси мәбләғ билән тәминлигән икән. 2017-Йили  гал-ор 20 йилдин буян хитай-исраилийә сода мунасивитигә қошқан зор төһписи үчүн, хитай һөкүмити тәрипидин “достлуқ мукапати” ға еришкән икән. Бу мукапат хитай һөкүмитиниң чәт әллик мутәхәссисләрниң хитайниң иқтисадий тәрәққиятиға қошқан төһписи үчүн бәргән әң алий шәрәп мукапати икән. 2020-Йили 1-айда гал-ор хитайдики “хитай-исраилийә сода уюшмиси”ниң пәхрий рәисликигә тәйинләнгән. 

Гав йовси, америка башчилиқидики ғәрб дөләтлири хитайниң уйғур районида ишләпчиқирилған пахта мәһсулатилириға җаза тәдбирлири қолланғандин кейин,  “чәт әллик саяһәтчи” намида уйғур районидики кевәзликләр вә завутларда ишләватқан уйғурларни зиярәт қилш арқилиқ, уйғур мәҗбурий әмгикини йоққа чиқиришқа урунған чәт әллик тәшвиқатчларниң бири иди. Гав җимиң вә гав йовси дада-балиниң хитай һөкүмити билән болған бу хил йеқин һәмкарлиқи вәзийәт көзәткүчилириниң диққитини тартқан.

Биз гав йовси тоғрилиқ чиққан бу учурлар һәққидә униң өз инкасини елиш үчүн, униң билән алақилишишиқа тиришқан болсақму, әмма у язған елхәтлиримизгә җавап қайтурмиди. Өткән йили 4-айда гав йовсиниң уйғур райониға бирип аталмиш “кевәзликләр вә завутларда өзлири халап ишләватқан уйғурлар”ни зиярәт қилиш арқилиқ, хитай һөкүмитиниң уйғурларни  мәҗбури әмгәккә селиватқанлиқ җинайитини ақлап ишлигән бир йүрүш  видийолири тарқалғаниди. Биз әйни вақитта униңдин соал сорап елхәт язған идуқ, әмма у шу вақиттиму җавап қайтурмиғаниди. 

Өзиниң кимликини ашкарилашни халимиған стевен бу һәқтә радийомизниң зияритини қобул қилиди. У малик нәбиниң атайин исраилийәгә берип гав йовси билән көрүшкәнликиниң яхши аламәт әмәсликини тәкитлиди. Униң ейтишичә, у малик нәбигә үрүмчидики вақтидила диққәт қилғаникән. У чағларға малик нәби америкада болуп, униң американи чүшүрүп хитайни махтап ишлигән видийолири вийбода наһайити даңқ қазанған икән. У шуниңдин кейин мәхсус хитайниң тәшвиқатини қилидиған мәзмунларни көпләп ишлигән.

Малик нәби билән толуқ оттура мәктәптә параллел синипта оқуған бир мәктәпдишиниң радийомизға билдүрүшичә, малик нәби уйғур райониниң ғулҗа шәһиридин болуп, ғулҗа шәһәрлик 3-оттура мәктәптә “қош тиллиқ синип”та оқуғаникән. Малик нәбиниң иҗтимаий таратқулиридики учурларға қариғанда, у 2013-йилидин 2018-йилиғичә, америкадики рутгерис унвирситети (Rutgers University) да пул-муамилә кәспидә оқуған икән. Бу мәзгилдә униң хитайни махтап ишләп вийбода тарқатқан видийолири хитайда қизғин алқишқа еришкән, һәтта хитай җәмийәтлири тәрипидин “вәтәнпәрвәр муһаҗир оқуғучиларниң үлгиси” болуп баһаланған. Малик нәби “вәтәнпәрвәр муһаҗир оқуғучиларниң үлгиси” образи билән хитайда даңлиқ тор чолпиниға айланған болуп, һазирғичә  вийбодики әгәшкүчиси  2 милйон 800 миңдин көп икән. 

У алдинқи айниң 3-күни, йәни хитайдики юқум контрол әһвали таза юқири пәллигә чиққан күнләрдә бейҗиңдин лондонға йетип барған. Униң чәт әлгә чиқиши бир түркүм хитай тордашлири тәрипидин “вәтәнни ташлап қачқан  хаин” дәп қаттиқ тәнқидләшкә учриған. 10- Айниң 7-күни, малик нәби вейбоға узун язма йоллап, өзиниң мәбләғ топлиғанлиқини вә америкада ширкәт қурғанлиқини ашкарилиған. Униң бу язмисда йәнәTikTok  вә YouTube ни таварлаштуруш вә хитай ширкәтлириниң шималий америка базирини тәрәққий қилдуруш үчүн хизмәт қилидиғанлиқини билдүргән. У язмисиниң ахирида йәнә “мән изчил хитай пуқрасимән, кәлгүсидиму пәқәтла хитай пуқраси болимән” дәп язған. У иҗтимаий таратқуларға язған бу баянати арқилиқ, өзиниң хитайға болған садиқлиқини тәкитләшни унтуп қалмиған.

Қәлбинур ғени зияритимиз җәрянида, уйғурларниң өйдин талаға чиқиши тәс болуватқан бу күнләрдә, малик нәбиниң нәччә дөләт атлап паалийәттә болушини, хитай һөкүмити чәт әлләрдики тәшвиқатини күчәйтиш үчүн мәхсус орунлаштурған, дәп қарайдиғанлқини билдүрди.  

Стивенму зияритимиз җәрянида малик нәбиниң өзини һечқачан “уйғур” дәп бақмиғанлиқини тәкитлиди. У йәнә мундақ деди: “мән кичикимдин хитайчә мәктәптә оқуған вә хитайниң ичкири шәһәрлиридә он нәччә йил яшидим. Хитай болуп кәтсәм, мән болуп кәтсәм болатти. Уйғурларниң көрүватқан күнини көрмәскә селишқа мениң виҗданим  унимайду. Малик нәбигә охшашлар ‛өз қериндашлириниң җәсити үстидә уссул ойнаватиду‚”.

Қәлбинур ғени зияритимизниң ахирида, малик нәби әгәр растинлар америка туприқида яшап уйғурларниң мәнпәитигә зиян салидиған тәшвиқатлар билән мәшғул болса, америкада мақулланған уйғурлар һәққидики қанунлар арқилиқ бир тәрәп қилинишни үмид қилидиғанлиқни билдүрди. 

Малик нәби хитайдики иҗтимаи алақә тор суписи вейбода хитайчә маки (马克) дегән исим билән тонулған икән. Мәлум  болушичә, у 1994-йили ғулҗада туғулған болуп, толуқ оттура мәктәпни ғулҗа шәһәрлик 3-оттура мәктәптә оқуған икән. Кейин у америкаға оқушқа келип, 2018-йили рутгерс университетиниң сода иниститутини пүттүргән икән.

У 2017-йили 12-айниң 3-күни фейсбуктики шәхсий һесабат бетидә, өзиниң 2017-йили 12-айда бейҗиңға қайтип ахбарат елан қилиш йиғинлириға қатнишип нутуқ сөзлигәнликини вә һаятидики әң яхши туғулған күнини өткүзгәнликини язған.

Малик нәби 2018-йили рутгерс университетини пүттүргәндин кейин, колумбийә университитиға аспирантлиққа қобул қелинған. Әмма у бу мәктәптики оқушини давам қилмиған. Уни тонуйдиған радийо аңлиғучилиримизниң радийомизға йәткүзгән мәлуматлириға қариғанда, у колумбийә университетидә аспирантлиқта оқуватқан мәзгилдә, бейҗидики чиңхуа унвирситетиниң оқуш мукапат пулиға еришкән вә бейҗиңға қайтқан. Униң иҗтимаий таратқуларда тарқатқан учурларға қариғанда, бу йил 6-айниң 25-күни чиңхуа унивирситетидин магестерлиқ унваниға еришкән икән.