Tuy nhiên, giới luật sư am tường cho biết rằng những tranh chấp trong lãnh vực này thường được đặt trong những nguyên tắc, qui định được các quốc gia tham gia Tổ Chức Mậu Dịch Thế Giới WTO đồng thuận.
Lần đầu tiên ở Việt Nam
Tháng 10 năm ngoái, Công ty Apex Media JSC (APEX) thuộc Tổng Công ty Văn hoá Sài Gòn và Tập đoàn truyền thông Eastern Media Holding Inc. đã công bố được nhượng quyền xuất bản và sản xuất độc quyền các ấn bản phẩm, văn phòng phẩm in ấn mang thương hiệu Walt Disney tại thị trường Việt Nam.
Cách đây vài hôm, công ty Apex Media JSC cho biết là sẽ đưa ra tòa những doanh nghiệp khai thác hình ảnh bản quyền của Walt Disney (WD) bất hợp pháp tại Việt Nam trong thời gian qua, đặc biệt là sau tháng 10 năm 2007.
Phát biểu từ Sài Gòn, tiến sĩ luật sư Nguyễn Vân Nam, thuộc văn phòng luật sư Nam Hùng, nói rằng, về mặt kỹ thuật, đây chưa phải là một vụ kiện. Và vào thời điểm nào đó, nếu trở thành vụ kiện, thì hai câu hỏi đầu tiên được đặt ra là, vụ này sẽ được xử ở toà nào, và áp dụng luật nào.
Nếu mà có sự uỷ quyền chung chung cho toàn bộ tác phẩm của Walt Disney thì tôi tin chắc không có công ty Việt Nam nào có đủ tiền để được độc quyền sử dụng các tuyến nhân vật của Walt Disney.
Luật sư Nguyễn Vân Nam
Luật sư Nam nhận định rằng trường hợp này có thể mới lạ đối với người Việt Nam, nhưng không phải là chuyện lần đầu tiên xảy ra đối với các nước khác:
“Đối với Việt Nam, trường hợp này là mới lạ. Đối với nước ngoài, trường hợp này đã có nhiều rồi. Những ai đã biết về loại kiện tụng này đều biết, chuyện này sẽ được giải quyết dựa trên nguyên tắc cân bằng quyền lợi của người dân những nước đang phát triển được thụ hưởng những thành tựu văn hoá thế giới với quyền của tác giả. Theo kinh nghiệm của tôi, sự cân nhắc quyền lợi như vậy sẽ đưa đến chỗ 2 bên cùng chấp nhận được.”
Giải quyết cách nào?
Theo một trả lời mà ông Phạm Phi Anh, Cục Phó Cục Sở Hữu Trí Tuệ Việt Nam, dành cho đài chúng tôi trước đây, có tất cả 3 cách giải quyết những vụ kiện xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ:
"Về mặt nguyên tắc thì theo luật của Việt Nam thì là nếu mà hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ nói chung và sở hữu công nghiệp nói riêng, thì có thể được xử lý theo 3 con đường. Con đưòng thứ nhất là con đuờng hành chính, con đường hai là dân sự, và ba là hình sự. Thế thì con đường dân sự, chủ yếu là giải quyết tại toà. Về mặt nguyên tức thì cái nào cũng có thể xử lý về dân sự được. Còn về hình sự thì là chỉ có những cái gì liên quan tới tội phạm hoặc là sản xuất khối lượng lớn."
Luật sư Nguyễn Vân Nam thuộc văn phòng Nam Hùng cho rằng, điều đầu tiên mà phía, tạm gọi là bị đơn, cần làm là xác định xem ngoài việc công ty APEX được nhượng quyền xuất bản và sản xuất độc quyền các ấn bản, văn phòng phẩm mang thương hiệu Walt Disney tại thị trường Việt Nam, thì công ty này có được WD uỷ quyền thực hiện việc cảnh cáo đòi bồi thường vì vi phạm quyền tác giả hay không?
“Dưới góc độ pháp lý, trước hết, điều cần phải làm đầu tiên là xác định APEX có thực sự được uỷ quyền của WD thực hiện những hành vi cảnh cáo đòi bồi thường vì vi phạm quyền tác giả của WD hay không?
Nếu có, thì phải xác định xem APEX được uỷ quyền cụ thể đối với hình ảnh nào, nhân vật nào, tác phẩm nào, chứ không thể là một sự uỷ quyền chung chung.
Nếu mà có sự uỷ chung chung như vậy, cho toàn bộ tác phẩm của WD thì tôi tin chắc không có công ty Việt Nam nào có đủ tiền để được độc quyền sử dụng các tuyến nhân vật của WD.”
Như vậy, phải chăng việc đầu tiên cần làm là luật sư bên “bị” sẽ tiếp xúc với WD để xem có một sự uỷ quyền như vậy không?
“Không phải. Thậm chí còn ngược lại. Luật sư phải yêu cầu bên “nguyên” (tạm gọi là “nguyên” vì chưa ra toà) phải chứng minh rằng họ có đủ thẩm quyền để thực hiện những hành động như vậy. APEX phải chứng minh họ được WD uỷ quyền để làm điều đó.”
Mọi chuyện sẽ không đơn giản
Những trình bày của luật sư Nguyễn Vân Nam có thể hiểu là, nếu công ty APEX không được phía WD uỷ quyền thực hiện việc cảnh cáo đòi bồi thường vì vi phạm quyền tác giả, thì đây lại là một vấn đề của các công ty Việt Nam đối với WD chứ không phải APEX.
Trong những trường hợp như thế, luật sư Nam cho biết, những lý luận về tầm mức phát triển của quốc gia sẽ được viện dẫn để giải quyết tranh tụng:
“Phổ biến của những nước đang phát triển là sự sử dụng các thành tựu văn hoá, nghệ thuật của các nước đã phát triển. Và thật sự thì các nước đang phát triển có nhu cầu sử dụng các thành tựu đó để phát triển.
Nếu chỉ suy nghĩ đơn giản về chuyện vi phạm luật và trừng phạt thì mọi chuyện nằm trong một vòng luẩn quẩn. Các phần mềm máy tính là ví dụ điển hình cho trường hợp này. Nếu các nước kém phát triển không thể phát triển thì lại phải có viện trợ, tức là tốn tiền.
Do đó, việc xử lý vi phạm quyền tác giả ở các nước đang phát triển không phải là vấn đề khó về lý thuyết nhưng đòi hỏi sự giải quyết khéo léo để đảm bảo quyền lợi của 2 phía.
Tổ chức WTO đã có những ví dụ điển hình trong đó ưu tiến người dân các nước đang phát triển. Microsoft và Trung Quốc là một ví dụ rất rõ cho sự “thoả hiệp””.
Thời gian gần đây, số vụ kiện liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ tại Việt Nam đang ngày càng gia tăng. Một trong các lý do chính yếu có lẽ xuất phát từ khi Việt Nam gia nhập Tổ Chức Mậu Dịch Thế Giới với những cam kết tuân thủ các qui định, tiêu chuẩn về quyền sở hữu trí tuệ và luật cạnh tranh tối thiểu của tổ chức WTO.
Những nhận định của các luật sư cho thấy sẽ còn nhiều khía cạnh pháp lý khác nhau cần phân tích trước khi vụ APEX kiện các công ty và doanh nghiệp trong nước thành hình và có một hướng đi rõ rệt.
Cho dầu kết quả cuối cùng ra sao, đây chắc chắn sẽ là một tiền lệ hữu ích cho Việt Nam trong lãnh vực quyền sở hữu trí tuệ, nhất là khi Việt Nam đã gia nhập và đang đi sâu vào hoạt động trong tầm chi phối của các định chế của Tổ Chức Mậu Dịch Thế Giới.