Sau đây là những điểm chính trong cuộc phỏng vấn. Phần chuyển ngữ do Khánh An, Quỳnh Như và Thanh Quang đọc.
Nghị quyết 672
Nguyễn Khanh: Trước hết xin chúc mừng Bà vừa thành công với nghị quyết số 672. Có lần Bà bảo với chúng tôi là nhiều buổi sáng khi thức dậy, hình ảnh của Việt Nam hiện ngay trong đầu của Bà. Bây giờ, chuyện này còn hay không?
Loretta Sanchez: Vẫn còn chứ. Tôi tin rằng nếu đọc hồ sơ của Quốc Hội, chắc ông cũng nhận ra ngay là trong 13 năm làm đại biểu, tôi là người nói đến Việt Nam nhiều nhất. Tôi trình bày chuyện Việt Nam trước nghị trường của Hạ Viện, bảo trợ những dự luật, những nghị quyết liên quan đến Việt Nam, viết thư cho người này, người khác để nhắc nhở hay trình bày với họ về chuyện liên quan đến Việt Nam. Tôi cũng là người nhiều lần tìm cách vào Việt Nam, và là một trong số rất ít người không được chính phủ Việt Nam cấp visa. Tôi có cảm tưởng mình là nữ đại biểu quốc hội tranh đấu cho người Việt Nam.
Nguyễn Khanh: Sau nghị quyết H.R. 672, bước kế tiếp của Bà là gì?
Loretta Sanchez: Có rất nhiều điều tôi đang làm. Trước hết là phải đưa Việt Nam trở lại danh sách những quốc gia cần quan tâm vì tự do tôn giáo CPC. Chắc ông cũng nhớ tôi là người từng bảo là phải đặt Việt Nam vào danh sách này và đã thành công, nhưng sau đó chính phủ của Tổng Thống George W. Bush lại bỏ ra và cho họ vào WTO. Bây giờ, tôi muốn chính phủ đưa họ trở lại, vì những gì họ đã làm, đặc biệt là vụ Tu Viện Bát Nhã mới xảy ra hồi gần đây. Có thể nói là chúng tôi có dư bằng chứng để đòi hỏi hành pháp đưa Việt Nam trở lại danh sách CPC, và tôi rất mong thấy chính phủ làm điều này.
Có rất nhiều điều tôi đang làm. Trước hết là phải đưa Việt Nam trở lại danh sách những quốc gia cần quan tâm vì tự do tôn giáo CPC.
DB Loretta Sanchez
Điểm thứ nhì là tôi đang vận động để Quốc Hội thông qua Dự Luật Nhân Quyền Việt Nam. Tôi mới soạn lá thư gửi cho Thượng Nghị Sĩ Chủ Tịch Tiểu Ban Châu Á Thái Bình Dương Jim Webb, và đang xin chữ ký của các đồng viện. Đây là điều chúng ta phải làm.
Điều thứ 3 là mới ngày hôm qua, tôi được tin nói Google trợ giúp chính phủ Việt Nam kiểm soát Internet bằng cách cung cấp cho Việt Nam các chi tiết họ có liên quan đến người sử dụng Internet. Đây là chuyện không thể chấp nhận được, và điều tôi phải làm là viết thư, gọi điện thoại cho Google hỏi xem tin này như thế nào, họ giúp chính quyền Việt Nam những gì.
Nguyễn Khanh: Chính phủ của ông Bush không ủng hộ việc đưa Việt nam vào danh sách CPC, còn chính phủ mới của ông Obama thì sao?
Loretta Sanchez: Tôi có dịp nói chuyện nhiều lần với Bà Ngoại Trưởng Hillary Clinton. Mỗi lần nói chuyện với Bà Ngoại Trưởng, tôi có nhiều điều cần trình bày, từ chuyện chiến tranh Afghanistan đến chuyện Iran, từ chuyện biên giới Hoa Kỳ và Mexico cho đến tệ nạn buôn người đang xảy ra trên thế giới, nhưng bao giờ Việt Nam cũng đứng đầu danh sách những điều tôi thấy cần trình bày với Bà Ngoại Trưởng.
Tôi cũng đang dàn xếp để ngồi ăn cơm tối cùng Bà Ngoại Trưởng, lúc đó sẽ có nhiều thì giờ nói chuyện hơn. Và đương nhiên, chuyện hàng đầu vẫn là chuyện Việt Nam. Tôi muốn nghe chính Bà Clinton nói với tôi về chính sách của tân chính phủ đối với Việt Nam.
Hiện tôi không biết hành pháp có chính sách mới đối với Việt Nam hay vẫn giữ chính sách cũ như thời ông Bush. Tôi có cảm tưởng là tân chính phủ vẫn chưa có quyết định rõ rệt về chính sách đối với Việt Nam, nên tôi mong sẽ ngồi ăn cơm với Bà Clinton, để tôi có cơ hội trình bày tất cả những điểm Bà nên biết trước khi quyết định chính sách, chiến lược và quan hệ với Việt Nam.
Nguyễn Khanh: Chỉ 2 ngày trước đây trước diễn đàn Hạ Viện, Bà bảo rằng điều Bà quan ngại nhất là chính phủ Hoa Kỳ không có một chính sách cứng rắn đối với Việt Nam. Với tất cả lòng quý trọng, tôi xin thưa với Bà rằng mỗi khi chuyện Việt Nam được nói đến, dường như hành pháp và lập pháp Mỹ không hát cùng một điệu, không múa cùng một nhịp. Thưa Bà, có phải thế không?
Loretta Sanchez: Tôi không biết. Tôi biết chính sách chính quyền Clinton trước đây là mở rộng trao đổi thương mại, tôi cũng biết chính quyền George W. Bush là bỏ quên nhân quyền để dồn nỗ lực cho kinh tế. Chính vì thế, tôi thấy cần phải ngồi xuống nói chuyện với Bà Clinton, hỏi thẳng Bà ta là có phải chính sách vẫn là thương mại hay không và nếu vẫn đặt thương mại lên hàng đầu thì làm sao chúng ta có thể đòi hỏi các nước khác phải tôn trọng nhân quyền, trong khi chúng ta lại làm ăn với Việt Nam và quên đến những việc không thể chấp nhận được mà Hà Nội đang đối xử với người dân của họ. Ngay tại Quốc Hội cũng vậy, tôi vẫn liên tục nhắc nhở các đồng viện đừng quên yếu tố nhân quyền.
Tôi cũng biết là điều tôi đang làm là chuyện rất khó. Ở thời buổi kinh tế khó khăn hiện giờ, không ai muốn bỏ thị trường cả. Nhưng ở một điểm nào đó, mọi người cũng không thể quên được yếu tố nhân quyền. Với tôi, đó là điều rất quan trọng và trách nhiêm của tôi là đặt nhân quyền trước mặt mọi người để không ai có thể quên được.
Dự luật Nhân Quyền cho VN
Nguyễn Khanh: Còn Dự Luật Nhân Quyền Việt Nam thì sao? Hạ Viện đã nhiều lần thông qua, Thượng Viện đã nhiều lần gác lại. Lần này thì sao? Tôi có cảm tưởng Hạ Viện và Thượng Viện không đồng quan điểm với nhau…
Loretta Sanchez: Không đúng như vậy đâu. Bên Thượng Viện chỉ cần một Thượng Nghị Sĩ thôi là đủ để dự luật không được đưa ra thảo luận. Hạ Viện đã thông qua Dự Luật này 2 lần và sẽ thông qua một lần nữa, và như thế trở ngại là ở phía Thượng Viện.
Nhưng ở một điểm nào đó, mọi người cũng không thể quên được yếu tố nhân quyền. Với tôi, đó là điều rất quan trọng và trách nhiêm của tôi là đặt nhân quyền trước mặt mọi người để không ai có thể quên được.
DB Loretta Sanchez
Tôi nói rõ cho ông biết là bên Thượng Viện có 2 Nghị Sĩ không đồng ý là ông John McCain và ông John Kerry, cả hai đều nói KHÔNG. Một ông Cộng Hòa, một ông Dân Chủ, cả hai từng chiến đấu ở Việt Nam, một người từng bị bắt làm tù binh, ngồi tù 6 năm rưỡi trong trại tù Hilton. Lần này tình hình dường như khác, tôi nghe nói là cả hai ông không phản đối, không tìm cách gác dự luật lại. Tôi nghe nói như thế.
Vấn đề còn lại là chúng tôi phải trình bày với tất cả các vị Thượng Nghị Sĩ, phải vận động họ ủng hộ, và tôi tin nếu có được đa số ủng hộ, lần này dự luật sẽ được thông qua.
Tôi có nói chuyện với Bà Chủ Tịch Nancy Pelosi, Bà Chủ Tịch bảo là sẽ thông qua. Sau đó tôi và một số đồng viện sẽ đi sang Thượng Viện nói chuyện với ông McCain và ông Kerry, trình bày cho hai ông biết tầm quan trọng của dự luật này, quan trọng cho nước Mỹ và cho nhân dân Việt Nam.
Quỳnh Như: Sắp tới đây Bà có kế hoạch đi thăm Việt Nam không?
Loretta Sanchez: Sắp tới đây chính phủ Việt Nam sẽ cấp visa cho tôi bất cứ lúc nào (cười…), nhưng bây giờ tôi chưa muốn họ biết bao giờ thì tôi sẽ đi Việt Nam. Có thể tôi sẽ sắp xếp để cùng đi với Bà Ngoại trưởng Hillary Clinton. Nếu đi với Ngoại trưởng Clinton thì họ sẽ không ngăn cản tôi. Còn nếu không thì có thể họ sẽ tìm cách ngăn cản việc tôi muốn tiếp xúc với những nhà hoạt động dân chủ. Tôi muốn trao đổi trực tiếp với những con người này.
Quỳnh Như: Trong chuyến đi thăm Việt Nam gần đây nhất Bà đã tiếp xúc với gia đình của những nhân vật bất đồng chính kiến đang bị chính phủ Hà nội bắt giữ. Hiện Bà vẫn còn giữ liên lạc với những người đó chứ?
Loretta Sanchez: Đương nhiên rồi. Chính vì vậy tôi rất quan tâm trước việc chính phủ kiểm soát chặt việc sử dụng Internet, vì Internet là một trong những phương tiện để chúng tôi giữ liên lạc được với các nhà hoạt động dân chủ tại Việt Nam, nên tôi phản đối việc chính phủ kiểm soát người dân sử dụng Internet.
Quỳnh Như: Bà có thể tiết lộ cho chúng tôi biết những nội dung đã trao đổi với những nhà hoạt động này không, nếu không có gì trở ngại?
Loretta Sanchez: Vâng, việc trước tiên họ cho biết là rất hài lòng với những việc mà chúng tôi đang tiến hành để yêu cầu chính phủ Việt Nam cho phép người dân được tự do sử dụng phương tiện Internet.
Vấn đề thứ nhì liên quan đến kế hoạch ân xá nhân dịp lễ quốc khánh ở Việt Nam, mùng 2 tháng 9 vừa rồi, thông qua Đại sứ quán Hoa kỳ ở Hà nội gởi đến chính phủ Việt Nam danh sách các nhà hoạt động dân chủ đang bị giam giữ và yêu cầu trả tự do cho những người này.
Tôi sẽ hỏi tại sao các vị ấy lại quá e ngại đối với vấn đề tự do và dân chủ. Tôi tin rằng những hành động như vậy của họ thể hiện một nỗi lo sợ lớn, ví như sợ mất tiền tài, địa vị, quyền lực.
DB Loretta Sanchez
Ngoài ra, gần đây là một số những vấn đề liên quan đến quyền tự do tôn giáo của người dân. Có vẻ như chính phủ Hà Nội đang siết chặt quyền tự do hoạt động tôn giáo. Chúng tôi nhận được email hay điện thoại của những người dân trong nước cho hay về vấn đề đàn áp tôn giáo mới xảy ra gần đây.
Một số người bất bình về việc một phần lãnh thổ bị mất vào tay Trung Quốc. Có người bày tỏ với tôi mối lo ngại rằng chính phủ cộng sản và những người trong bộ máy đó nhượng bộ đất của tổ quốc cho phía Trung Quốc, để đổi lại sẽ nhận được những khoản tiền hàng triệu đôla chuyển vào tài khoản cho họ tại các nhà băng ở Thuỵ Sĩ. Những người biết thông tin cảm thấy công phẫn trước những sự kiện như vậy.Và những việc như thế chỉ có một số người có điều kiện nắm bắt được những thông tin trên Internet mới có thể biết và phổ biến được, vì chính phủ Việt Nam không bao giờ đưa những thông tin như vậy lên báo chí cho công chúng được biết.
Nguyễn Khanh: Giả sử nếu như có dịp hội kiến với Thủ tướng hoặc Chủ tịch nước Việt Nam, Bà sẽ nói gì với họ?
Loretta Sanchez: Tất nhiên tôi sẽ gặp họ. Tôi sẽ hỏi tại sao các vị ấy lại quá e ngại đối với vấn đề tự do và dân chủ. Tôi tin rằng những hành động như vậy của họ thể hiện một nỗi lo sợ lớn, ví như sợ mất tiền tài, địa vị, quyền lực. Gần đây chính phủ đã áp dụng những hành động sai trái đối với người dân vô tội. Họ đang điều hành bộ máy nhà nước với một mối lo sợ, và không thể vận hành đất nước như vậy.
Tôi rất tin tưởng sẽ thấy được sự thay đổi ở Việt Nam trong tương lai, hy vọng là lúc ấy tôi vẫn còn làm việc ở Quốc Hội Hoa kỳ.
Quỳnh Như: Xin cảm ơn nữ Dân biểu Loretta Sanchez đã dành cho Đài chúng tôi cuộc phỏng vấn đặc biệt này.