Sự đóng góp phi thường của người nông dân
Người dân miền Nam khó quên giai đọan sau khi đất nước thống nhất, gạo khan hiếm nhiều bữa ăn không có cơm mà thay vào đó là gạo-mì, bo bo. Thời gian đó nước CHXHCN Việt Nam chưa tự túc được lương thực, hàng năm còn phải nhập khẩu đến cả triệu tấn.
Những năm sau đổi mới, tình trạng này được cải thiện, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn thường xuyên xuất khẩu từ 4 tới 5 triệu tấn gạo, đứng thứ nhì thế giới. Những số liệu vừa nói cho thấy sự đóng góp phi thường của người nông dân Việt Nam
Những năm sau đổi mới, tình trạng này được cải thiện, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn thường xuyên xuất khẩu từ 4 tới 5 triệu tấn gạo, đứng thứ nhì thế giới.
Những số liệu vừa nói cho thấy sự đóng góp phi thường của người nông dân Việt Nam, đặc biệt là vùng đồng bằng sông Cửu Long, vựa lúa xuất khẩu chủ yếu của cả nước.
Tuy vậy, người nông dân không được hưởng lợi một cách công bằng từ hạt lúa họ làm ra, họ ở nấc cuối cùng của một hệ thống nhiều tầng mà phần lớn chuỗi giá trị gia tăng do người khác thu nhận. Bản thân các nhà nghiên cứu chính sách của chính phủ cũng thẳng thắn nhìn nhận sự kiện này, như nhận định của TS Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện chính sách và chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn:
"Đầu tư công cho nông nghiệp là thấp, đầu tư của toàn xã hội cho nông nghiệp là thấp. Mức tăng trưởng đời sống của nông dân rất cao, nhưng chậm hơn nhiều so với mức tăng trưởng đời sống của người dân ở đô thị. Hiện nay khoảng cách về thu nhập trung bình của cư dân nông thôn là bằng một nửa của đô thị."
Tuy vậy, người nông dân không được hưởng lợi một cách công bằng từ hạt lúa họ làm ra, họ ở nấc cuối cùng của một hệ thống nhiều tầng mà phần lớn chuỗi giá trị gia tăng do người khác thu nhận
Quá trình sản xuất tiêu thụ lúa gạo ở VN bao gồm nhà cung ứng vật tư nông nghiệp đầu vào, tới nông dân trồng lúa, kế tiếp là giới thương lái mua lúa, sau đó là doanh nghiệp xay xát chế biến, tiếp đến doanh nghiệp bán sỉ, tiểu thương bán lẻ tới người tiêu thụ.
Nông dân là người luôn nhận mọi thiệt thòi
Số liệu thống kê được báo SGGP đưa lên mạng hôm 14/7/2009 cho thấy, trong toàn bộ chuỗi cung ứng lúa-gạo ở thị trường nội địa người nông dân đảm nhận 50% công việc nhưng họ chỉ nhận được 11% tổng giá trị tăng thêm. Còn người bán buôn chỉ phụ trách chưa tới 10% công việc nhưng họ lại nhận gần 67% tổng giá trị tăng thêm.
Khi tính toán được một cách khoa học như thế, sẽ không thể phủ nhận sự kiện người nông dân bị thua thiệt bị đối xử bất công. Và nếu giảm bớt được các tầng lớp trung gian thì phần lợi nhuận của nông dân sẽ tăng hơn nhiều so với hiện nay.
Trong toàn bộ chuỗi cung ứng lúa gạo, có những vấn đề lớn lao được đặt ra, chẳng hạn xây dựng hệ thống kho trữ lúa gạo đủ sức chứa sản lượng 1 năm, phát triển đầu tư công nghệ sau thu họach để nâng cao chất lượng và giảm thất thoát.
Ở thị trường nội địa người nông dân đảm nhận 50% công việc nhưng họ chỉ nhận được 11% tổng giá trị tăng thêm. Còn người bán buôn chỉ phụ trách chưa tới 10% công việc nhưng họ lại nhận gần 67% tổng giá trị tăng thêm. <br/>
Báo SGGP
Tuy vậy, ở bước đầu tiên và dễ nhất, việc doanh nghiệp mua lúa trực tiếp cho nông dân cũng đã không thể vượt qua.
Bao giờ nông dân có thể bán lúa trực tiếp cho doanh nghiệp không qua trung gian thương lái, chúng tôi nêu câu hỏi với ông Nguyễn Hùng Linh, Tổng Giám Đốc Công Ty Du Lịch Thương Mại Kiên Giang, nhà xuất khẩu gạo uy tín ở Miền Tây, Ông Linh đáp:
“Tiến trình này phải mất thời gian dài, hiện nay doanh nghiệp chế biến xuất khẩu như chúng tôi mua gạo phải qua thuơng lái, còn trực tiếp với nông dân thì người ta không thể trực tiếp chở đi, không có phương tiện phơi sấy. Vụ hè thu nhiều khi nông dân suốt lúa ướt bán cho thương lái, người ta đi sấy lại rồi mới bán cho doanh nghiệp xay xát lau bóng. Thành ra việc mua trực tiếp cho nông dân sẽ còn đòi hỏi thời gian.”
Vai trò của thương lái
Từ hai thập niên qua, do tình trạng doanh nghiệp mua gạo không mua lúa nên đã tạo ra tầng lớp thương lái, là những người trực tiếp mua lúa tại chân ruộng tại nhà nông dân. Thương lái cung cấp lúa cho nhà máy xay xát làm ra gạo nguyên liệu gọi là gạo lức, khi doanh nghiệp xuất khẩu đặt hàng, nhà máy mới hoàn tất khâu lau bóng hạt gạo, tùy theo phẩm cấp gạo và tỷ lệ hạt gãy mới làm ra gạo xuất khẩu 5%, 10%,15% hay 25% tấm. TS Lê Văn Bảnh, Viện trưởng Viện lúa vùng đồng bằng sông Cửu Long nhận định:
Với hình thức sản xuất như ở Việt nam hiện nay, đặc biệt vùng đồng bằng sông Cửu Long nếu không có hệ thống thương lái này thì sẽ rất khó khăn. Tất nhiên qua thương lái thì cũng sẽ có nhiều trung gian, rồi thương lái tự động ép giá nông dân, tự ý đặt giá cho nông dân, tình trạng này là có
TS Lê Văn Bảnh
“Với hình thức sản xuất như ở Việt nam hiện nay, đặc biệt vùng đồng bằng sông Cửu Long nếu không có hệ thống thương lái này thì sẽ rất khó khăn. Tất nhiên qua thương lái thì cũng sẽ có nhiều trung gian, rồi thương lái tự động ép giá nông dân, tự ý đặt giá cho nông dân, tình trạng này là có.
Nhưng mà không có những ông này thì lúa gạo hay nông sản của nông dân tới được các công ty lớn để xuất khẩu sẽ rất nhiều khó khăn. Bởi vì họ là thành phần rất năng động, rất nhậy bén, như vô vùng sâu vùng xa, ngõ ngách chỗ nào họ cũng đều tới mua.
Vai trò của thương lái rất quan trọng và trong vòng năm, mười năm nữa chuyện này sẽ vẫn còn. Để giảm chuyện này thì chỉ có cách tăng cường hợp tác trong sản xuất, rồi hình thức trang trại lớn, vùng chuyên canh lớn để phối hợp thì nó sẽ giảm đi.
TS Lê Văn Bảnh
Vai trò của thương lái rất quan trọng và trong vòng năm, mười năm nữa chuyện này sẽ vẫn còn. Để giảm chuyện này thì chỉ có cách tăng cường hợp tác trong sản xuất, rồi hình thức trang trại lớn, vùng chuyên canh lớn để phối hợp thì nó sẽ giảm đi. Nhưng mà vai trò của người thương lái ở đây hiện vẫn rất là quan trọng.”
Càng đi sâu vào họat động sản xuất và tiêu thụ lúa gạo kể cả công tác xuất khẩu, càng thấy nông dân tuy rất đông nhưng thực lực không mạnh.
Nông dân hoàn toàn không là người định đọat giá cả hạt lúa làm ra, họ tùy thuộc vào thương lái và những yếu tố rất xa xôi, như chỉ tiêu xuất khẩu gạo của chính phủ, Hiệp Hội Lương Thực và các doanh nghiệp liên quan.
Đã có rất nhiều lời kêu gọi, phải tổ chức nông dân lại hoặc giúp họ tập họp lại, nhưng cho đến nay tất cả vẫn chỉ mang giá trị của những lời khuyến cáo.