Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà vào trung tuần tháng 10 đã đại diện Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề xuất cho phép Ủy ban Nhân dân (UBND) cấp tỉnh được chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa, đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng để thực hiện các dự án mà không phải trình Thủ tướng chấp thuận.
Một người dân giấu tên sống tại khu vực ngoại thành Hà Nội khi trả lời RFA cho rằng, ngay cả khi chưa phân cấp hết cho địa phương mà đã xảy ra nhiều vi phạm:
“Các địa phương trong việc phát hiện các hành vi vi phạm luật đất đai là rất yếu kém. Theo quy định, Ủy ban Nhân dân cấp thị xã, thị trấn có trách nhiệm phát hiện và xử lý các trường hợp vi phạm luật đất đai trên địa bàn, nếu không thuộc thẩm quyền thì báo cáo cấp trên. Mặc dù quy định như vậy, nhưng thường có sự bao che của cấp cơ sở đối với hành vi vi phạm, nên nó vẫn diễn ra và không được xử lý. Đây là tình trạng xảy ra khắp nơi.”
Hiện nay một số tỉnh làm đúng, một số tỉnh sai... do đó có thể xảy ra những sai sót ở cấp tỉnh làm câu chuyện chuyển đất rừng sang làm việc khác không phù hợp. Lúc này cái cần là vai trò kiểm tra, thanh tra, quản lý chung của chính phủ.
-Giáo sư Đặng Hùng Võ
Cũng tại buổi họp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội, ông Trần Hồng Hà cho biết, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ hoàn thiện chính sách pháp luật về đất đai, hoàn thiện quy định chuyển mục đích sử dụng đất, cho phép linh hoạt chuyển đổi cơ cấu cây trồng... để thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, trao quyền cho UBND cấp tỉnh, thành phố.
Giáo sư Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài Nguyên - Môi trường, khi trao đổi với Đài Á Châu Tự Do hôm 27/10, nhận định:
“Tôi cho rằng có thể trao quyền cho địa phương cấp tỉnh, bởi quyết định toàn bộ về đất đai hiện nay là UBND cấp tỉnh có thẩm quyền quyết định đối với các dự án đầu tư. Chỉ có điều quan trọng hơn là vấn đề kiểm soát của cấp trung ương, tức kiểm soát của Chính phủ đối với các quyết định của UBND tỉnh, và kiểm soát việc thực hiện của UBND cấp tỉnh như thế nào? Khâu đó hiện nay tôi cho là yếu nhất, còn thẩm quyền thì tôi cho là trao cho UBND cấp tỉnh là đúng và cũng phù hợp pháp luật hiện hành.”
Theo Giáo sư Đặng Hùng Võ, đất rừng và rừng phải là một, mà đất đã trao thẩm quyền cho UBND cấp tỉnh trước đây rồi. Tuy nhiên ông nói tiếp:
“Chỉ có điều hiện nay một số tỉnh làm đúng, một số tỉnh sai... Do đó có thể xảy ra những sai sót ở cấp tỉnh làm câu chuyện chuyển đất rừng sang làm việc khác không phù hợp. Lúc này cái cần là vai trò kiểm tra, thanh tra, quản lý chung của Chính phủ với các tỉnh phải như thế nào? Đây chính là khâu yếu nhất và là khâu phải kiện toàn.”
Cho đến ngày 27/10, Quốc hội khi thảo luận trực tuyến về dự thảo Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Hải Phòng, Thanh Hóa, Nghệ An và Thừa Thiên Huế cũng đã nêu vấn đề cho phép UBND cấp tỉnh được chuyển mục đích sử dụng đất rừng để thực hiện các dự án mà không phải trình Thủ tướng chấp thuận.
Tại buổi thảo luận, một số đại biểu thuộc Ủy ban Tài chính Ngân sách cho rằng, việc phân cấp phải gắn với trách nhiệm cụ thể của từng cá nhân, tổ chức, trách nhiệm của người phân cấp và được phân cấp để đảm bảo công khai, minh bạch, tránh tiêu cực, thất thoát, lãng phí đất rừng...
Liên quan vấn đề này, Giáo sư Đặng Hùng Võ cho biết ý kiến của mình:
“Tôi hoàn toàn ủng hộ phân cấp thì phải gắn với quyền và trách nhiệm của từng cá nhân một trong phân cấp đó. Chứ không phải chỉ phân cấp cho UBND cấp tỉnh rồi lại tập thể lãnh tạo của UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm, thì cuối cùng nó chẳng đâu vào đâu cả. Thế thì ở đây phải nói rõ Bí thư của tỉnh, đảng bộ tỉnh chịu trách nhiệm gì về mặt lãnh đạo. Về phía chính quyền là Chủ tịch UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm gì? Phó Chủ tịch phụ trách lâm nghiệp chịu trách nhiệm gì? Tôi cho rằng trong pháp luật hoặc trong phân công cụ thể phải quy định rất rõ. Lúc bấy giờ mới có vai của cá nhân chịu trách nhiệm.”
Ngoài ra, một số đại biểu tại buổi thảo luận hôm 27/10 cũng cho rằng nên xem xét kỹ phân cấp này, đồng thời cần quy định chặt chẽ việc chuyển đổi phải đảm bảo phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất... Do đó một số đại biểu đề nghị chỉ phân cấp theo hạn mức.
Theo quy định pháp luật đất đai hiện hành, thẩm quyền quyết định việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất trồng lúa hai vụ trở lên với quy mô từ 10 ha đến dưới 500 ha và đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng với quy mô trên 50 ha thẩm quyền điều chỉnh quy hoạch thuộc về Thủ tướng Chính phủ. Do vậy cần đưa ra hạn mức phù hợp để UBND cấp tỉnh, thành phố có thể tự quyết định.
Tôi cho rằng chuyện hạn mức này đưa ra cũng không phù hợp. Vì khi tất cả đã theo luật đất đai thì tất cả đã trao thẩm quyền quyết định cho UBND cấp tỉnh. Nhưng lại đặt ra một cơ chế 'Thái Thượng Hoàng', tức là cơ chế với diện tích lớn ở mức độ nào đó tùy theo đất lúa hay đất rừng, kể cả đến từng loại rừng, thì lại phải trình cơ quan có thẩm quyền cấp trên nữa, có thể là Quốc hội hay Thủ tướng chính phủ... để cho phép
-Giáo sư Đặng Hùng Võ
Liên quan vấn đề hạn mức chuyển đổi đất rừng, đất lúa mà lãnh đạo cấp tỉnh thành phố có thể tự quyết định, Giáo sư Đặng Hùng Võ cho rằng chưa phù hợp:
“Tôi cho rằng chuyện hạn mức này đưa ra cũng không phù hợp. Vì khi tất cả đã theo luật đất đai thì tất cả đã trao thẩm quyền quyết định cho UBND cấp tỉnh. Nhưng lại đặt ra một cơ chế ‘Thái Thượng Hoàng’, tức là cơ chế với diện tích lớn ở mức độ nào đó tùy theo đất lúa hay đất rừng, kể cả đến từng loại rừng, thì lại phải trình cơ quan có thẩm quyền cấp trên nữa, có thể là Quốc hội hay Thủ tướng Chính phủ... để cho phép thực hiện dự án đầu tư có chuyển đất rừng, đất lúa sang làm việc đó. Tôi vẫn cho rằng đây là cơ chế không cần thiết, vì thẩm quyền của ai được thực hiện đã nói rõ rồi, mà cơ sở thực hiện đã theo quy hoạch được thực hiện... thế thì việc gì phải xin phép lại nữa.”
Tuy nhiên, một kỹ sư Lâm nghiệp ở miền Trung không muốn nêu tên cho rằng phải thật cẩn trọng và tùy trường hợp cụ thể, vì chủ trương chung là phải giữ rừng và đây cũng là quan điểm chính thống ở Việt Nam. Ông nói tiếp:
“Bên cạnh đấy, cũng có thể trong những trường hợp nhất định, mà thật sự cần thiết cho nhu cầu canh tác của dân tại một vùng nào đó, thì cũng có thể chuyển một số diện tích rừng, nhất là những cánh rừng hiện nay rơi vào tình trạng rừng nghèo không thể làm gì nữa. Nhưng đây phải là những trường hợp thật sự đặc biệt. Việc xem xét của Quốc hội nên hay không nên, cần phải có nghiên cứu rất kỹ lưỡng. Ví dụ như mất rừng như vậy sẽ thiệt hại gì và đổi lại cái lợi gì?”
Kỹ sư Lâm nghiệp này cho rằng, đối với từng trường hợp cụ thể phải xem xét bài toán ‘chi phí lợi ích’ thật cẩn thận mới có thể ra quyết định. Những trường hợp phải thật sự đặc biệt, cái lợi phải được rất rất nhiều so với cái thiệt hại, kể cả về mặt rừng, cả về mặt tác động đến môi trường và vấn đề xã hội...