"Quản lý bá o ch í là một công tác cực kỳ quan trọng của Đảng lâu nay vì Đảng biết rõ sức mạnh hủy diệt của bá o ch í đối với xã hộ i. " - Một nhà báo kỳ cựu ở trong nước nhận định như vậy khi Bộ Thông tin và Truyền thông (TT-TT) cho biết sắp tới sẽ xử lý triệt để tình trạng "báo hoá" tạp chí và "tư nhân hoá" báo chí.
Siết chặt quản lý báo chí
Theo thông báo của Bộ TT-TT, kể từ tháng 10/2022, Bộ này sẽ tiếp tục triển khai giai đoạn hai của Kế hoạch xử lý tình trạng “báo hoá” tạp chí, biểu hiện “tư nhân hoá” báo chí.
Theo đó, Bộ TT-TT nói sẽ cương quyết xử lý nghiêm nếu phát hiện sai phạm. Thậm chí tước quyền sử dụng giấy phép đối với những cơ quan báo chí bị xác định là sai phạm nghiêm trọng, kéo dài, không cầu thị, không nhận thức được việc khắc phục sai phạm.
Hiện, Bộ TT-TT cho biết đã xác định được khoảng 30 cơ quan báo chí bị cho có dấu hiệu “báo hoá” tạp chí, “tư nhân hoá” báo chí.
Ở giai đoạn một, Bộ này đã thanh tra 16 cơ quan báo chí và ban hành 11 quyết định xử phạt vi phạm hành chính với tổng số tiền hơn 600 triệu đồng.
Nhà báo Nguyễn Ngọc Vinh, cựu thư ký báo Tuổi Trẻ, với 30 năm làm việc trong ngành báo, cho biết Việt Nam đã và đang thực hiện đề án quy hoạch báo chí đến 2025. Mục đích là khép báo chí vào khuôn khổ, dưới sự lãnh đạo chặt chẽ của Đảng Cộng sản.
Theo đó, cơ quan chức năng chỉ cấp phép cho một số tờ báo và tạp chí hoạt động theo “tôn chỉ mục đích” của từng tờ. Đảng phân biệt rất rõ báo và tạp chí bằng các tiêu chí cụ thể.
Báo in hoặc báo điện tử là những tờ báo được phép đề cập đến những vấn đề chính trị xã hội đa dạng, ví dụ như Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Tiền Phong, Sài gòn giải phóng hay VNExpress… Những tờ báo này có đội ngũ phóng viện, tòa soạn chuyên nghiệp. Đây là điều mà tạp chí hoặc trang tin điện tử thì không được phép.
Tạp chí chỉ được phép thông tin những vấn đề chuyên ngành, chuyên sâu, phù hợp với giấy phép được cấp. Đa số các tạp chí này trực thuộc cơ quan chủ quản là các ban ngành, đoàn thể có tôn chỉ riêng.
Xu hướng “báo hoá” tạp chí
Trong Bộ Tiêu chí nhận diện "báo hóa" các loại hình ấn phẩm ngoài báo, do Bộ TT-TT ban hành hồi tháng 7/2022, một số tiêu chí được cho là biểu hiện của "báo hoá" tạp chí bao gồm: mẫu trình bày tên gọi của ấn phẩm không có chữ "tạp chí"; có các chuyên mục như tin nóng, tin hot, đời sống…
Nhà báo Nguyễn Ngọc Vinh nhận định, hiện nay, các tạp chí luôn có xu hướng bung ra thành tờ báo vì nó sẽ được đề cập đến những vấn đề đa dạng hơn, từ kinh tế đến xã hội, dĩ nhiên là để dễ mưu sinh hơn:
"Vì khi được đề cậ p đến nhiều lĩnh vực, nó mớ i c ó nhiều độc giả , l ượng tương tác tăng lên, mới hy vọng khai thác được nhiề u qu ảng cá o v à khẳng định được quyền lực bá o ch í của mì nh. "
Đồng quan điểm, nhà báo Nguyễn An Dân, từ Sài Gòn, nói với RFA rằng:
“Những tờ tạp chí do những doanh nhân có tiền đứng ra làm, không sử dụng ngân sách Nhà nước. Tạp chí phải đi vào chuyên môn, chuyên ngành nên số lượng độc giả bị hạn chế.
Họ cần phải "báo hoá" để tăng người đọc, để bá n qu ảng cá o, d ẫn đến tăng doanh thu. Đó là lý do t ạp chí bị bá o ho á."
Theo ban Tuyên giáo, một số tờ tạp chí còn biểu hiện báo hóa bằng cách mở nhiều văn phòng đại diện tại các địa phương mà không tương xứng với tầm hoạt động của một tờ tạp chí, rồi thành lập ban phóng viên, mở rộng hoạt động sang nhiều lĩnh vực thông tin, không khác gì một tờ báo.
“Tư nhân hoá” báo chí
Theo Cục Báo chí, thuộc Bộ TT-TT định nghĩa: " Tư nhân hoá bá o ch í" bản chấ t l à cơ quan bá o ch í giao các chuyên trang, chuyên mục cho văn phòng đạ i di ện, nh ó m ph ó ng viên hoặc đối tác hợp tác chịu trách nhiệm toàn bộ hoạt động, thực hiện liên doanh liên kết theo hướng người đứng đầ u c ơ quan bá o ch í buông lỏng quản lý, chuyển giao quyền kiểm soát một phần nội dung trên thực tế cho đối tác để đổi lấ y l ợi í ch li ên kết."
“Tư nhân hoá báo chí”xảy ra khi lợi ích đối với cơ quan báo chí nhỏ hơn nhiều so với lợi ích mà đối tác liên kết thu được. Và tình trạng này xảy ra là do lãnh đạo cơ quan báo chí không kiểm soát tốt lợi ích trong sự liên kết giữa báo chí và thành phần kinh tế khác.
Nhà báo Nguyễn Ngọc Vinh phân tích, cái gọi là “tư nhân hóa báo chí” ở Việt Nam nói một cách dễ hiểu là việc các tờ báo liên kết với một số doanh nghiệp tư nhân để cùng nhau sản xuất và sử dụng thông tin. Việc liên kết này khiến một số tờ báo bị các doanh nghiệp lũng đoạn thông tin và vật chất, điều mà Đảng không bao giờ muốn xảy ra.
Do đó, ông khẳng định chính sách kiên quyết của Đảng là không cho phép tư nhân hóa báo chí. Đó cũng là một trong những mục đích của Đề án quy hoạch báo chí. Những tờ báo nào có dấu hiệu tư nhân hóa, ngay lập tức sẽ bị ban Tuyên giáo “thổi còi”:
"Một thực tế hiện nay là, nhiều tờ tạp chí trực thuộc các cơ quan chủ qu ản chuyên ngành là do t ư nhân bỏ vốn và nắm quyền điều khiển. Đảng biết điều này nê n lu ô n lu ôn cảnh giác. Nế u c ác tạp chí ấy chỉ biết kiế m ti ền thì được để yên, còn như hó hé ý đồ làm bá o ch ính trị là bị dập tắt ngay."
Lo ngại “báo hoá” tạp chí, tư nhân hoá báo chí
Vậy tại sao các cơ quan quản lý Nhà nước lại lo ngại, dẫn đến việc quyết xử lý triệt để tình trạng “báo hoá” tạp chí và “tư nhân hoá” báo chí?
Trả lời câu hỏi này, nhà báo Nguyễn Ngọc Vinh cho biết sở dĩ Việt Nam lo ngại vấn đề “báo hóa” tạp chí là vì nó sẽ gây khó cho vấn đề quản lý báo chí.
"Cứ hình dung, việc quản lý một chục tờ bá o d ĩ nhiên là dễ hơ n qu ản lý 100 tờ bá o. Đảng đã quy hoạch khoảng một chục tờ báo thì cứ thế mà làm, không được thêm bớt lung tung. Nếu hàng chục tạp chí bung ra thành tờ báo thì tất yếu sẽ dẫn đến lộn xộn cho công tác quản lý bá o ch í và việc này sẽ phá hỏng đề án quy hoạ ch b á o ch í mà Đảng đã dầy công xây dựng."
Nhà văn, nhà báo Võ Thị Hảo, từ nước Đức chia sẻ quan điểm với RFA rằng chính quyền Việt Nam luôn dùng mọi cách để hạn chế tự do ngôn luận.
Do đó, theo nhà báo này, các bộ ngành quản lý báo chí buộc phải ban hành nhiều quy định nhằm siết chặt phạm vi hoạt động của các tờ báo, tránh dẫn đến tình trạng “tư nhân hoá” báo chí:
"Tất cả cũng chỉ được đưa tin theo chỉ đạ o c ủa Đảng, chính quyền, đoàn thể… T ó m lại, họ sợ rằng tạp chí mà mở rộng phạ m vi đưa tin bài thì sẽ tăng sức mạnh và phạ m vi ho ạt động của tạp chí đó, tiến đến việc ngầm tư nhân h ó a bá o ch í và thúc đẩy tự do ngô n lu ận."
Muốn giữ chế độ, phải giữ truyền thông
Trước những nỗ lực của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong việc kiểm soát các hoạt động báo chí, truyền thông như trong thời gian qua, nhà báo Nguyễn Ngọc Vinh nói rằng đó là nhằm chấn chỉnh hoạt động báo chí theo đúng hướng. Theo ông, việc này cũng là bình thường ở Việt Nam. Báo chí phải là công cụ của Đảng, không thể khác hơn:
"Quản lý bá o ch í là một công tác cực kỳ quan trọng của Đảng lâu nay vì Đảng biết rõ sức mạnh hủy diệt của bá o ch í đối với xã hộ i. V ì thế chưa bao giờ Đảng lơ là công tác này.
Bá o Tu ổ i Tr ẻ, nơi tôi làm việc 30 năm, đã từng xảy ra trường hợ p ba tổng biên tập liê n ti ế p b ị mất chức cũng vì cố thoát ra các nguyên tắc l ã nh đạo bá o ch í cứng nhắc của Đảng để tìm một chút tự do. "
Theo nhà báo Võ An Dân, bởi vì Đảng coi báo chí là chìa khoá giữ chế độ, cho nên:
“Muốn giữ chế độ thì phải giữ cho được truyền thông. Chuyện lạc quan là người dân muốn được làm báo tự do rồi, nhưng chuyện bi quan là Nhà nước vẫn muốn kiểm soát, độc quyền thông tin.”
Hôm 28/9 vừa qua, hãng tin Reuters trích các nguồn tin giấu tên cho biết Chính phủ Việt Nam đang chuẩn bị một luật nhằm hạn chế đưa tin tức lên mạng xã hội vì những lo ngại mà Chính phủ Việt Nam gọi là "báo hoá" mạng xã hội.
Luật mới nhằm đặt cơ sở pháp lý cho biện pháp kiểm soát việc lan truyền tin tức trên các nền tảng như Facebook và YouTube, cũng như buộc thêm trách nhiệm điều tiết cho các nhà cung cấp. Cơ quan chức năng có thể yêu cầu các công ty mạng xã hội cấm các tài khoản vi phạm theo luật Việt Nam.