Với 68 bài thơ, tập thơ mỏng nhưng con chữ lại đăm đắm nhiều điều đáng bàn. “Trước khi thành giấy vụn” có cái phong cách của thơ tân hình thức nhưng nhẹ và dễ thưởng thức hơn nhiều tập thơ cùng thể loại.
Trúc Ty còn có một bút danh khác là Thiền Đăng, sinh năm 1977, tại huyện Phú Vang, Huế. Năm 1985 anh theo gia đình lên sống tại Thành phố Huế. Cha nông dân, mẹ nghệ sỹ ngâm thơ, tốt nghiệp Cử nhân Đông Phương Học, Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn Hà Nội năm 2001.
Tác phẩm của anh tập trung trên các trang mạng: tienve.org, damau.org, thotanhinhthuc.org.
Trúc Ty có thơ in chung với nhiều tác giả trong ba tập thơ: “47 tác giả Có jì dùng jì có nấy dùng nấy”, nhà xuất bản Giấy Vụn, Sài Gòn, 2007, “Bướm sáu cánh”, nhà xuất bản Tân Hình Thức, Sài Gòn, 2008, và “7749”, nhà xuất bản Tùy Tiện, Sài Gòn, 2008.
Hôm nay chúng tôi mời quý thính giả cùng thưởng thức vài bài thơ trong tập thơ "Trước khi thành giấy vụn" của anh.
Thi sĩ – Bọt
Mi chẳng có lấy một thập tự giá
Chẳng có lấy những cái đinh để
Bọn chúng những kẻ ghét cái trò này
Đóng mi lên nóc của một giáo đường không
tín đồ
Mi kẻ tự chôn mình vào những khái niệm trắng
Lảm nhảm bùa chú
mọc ra từ những ảnh tượng xám.
Trúc Ty xâu chuỗi những bắt gặp ám ảnh triết học và tôn giáo để định hình gã thi sĩ có hình tượng rất nhiều ẩn dụ. Người nghe không quen thơ anh có thể chán ngắt với những cắt xén mạnh tay loại ngôn ngữ mới của tân hình thức, tuy nhiên ở câu cuối cùng thi sĩ vạch bức màn dày đặc của bóng tối ra để chúng ta thấy một ít chất liệu làm thành hình ảnh thi sĩ theo phác thảo của thượng đế: "mọc ra từ những ảnh tượng xám".
Màu xám ở đây thật thích hợp và gợi mở nhiều chi tiết phát sinh sau khi câu thơ tung ra. Xám như bầu trời, xám như cõi chết và màu xám lẩn quẩn rất lâu trong không gian thơ của Trúc Ty, ít ra là trong nhiều bài khác của tập thơ.
Nói về mình, nhà thơ Trúc Ty rất kiệm lời, anh cho biết một ít, rất ít những gì thuộc về thơ trong đời sống của anh.
“Đây là tác phẩm in riêng đầu tiên, từ thời học sinh thì chỉ có sáng tác thôi và để lại bản thảo chứ chưa bao giờ đăng báo nào cả. Tập thơ này ra đời trong giai đoạn tươnn tác với một số tác giả mà mình gần gũi và được chia sẻ về quan điểm.
Thường thường những gì mình đọc thì tự nhiên nó tiêu hóa thôi. Nó vào trong dòng thơ của mình. Mình đọc được những gì mà mình yêu thích. Những gì mình đọc được không nhất thiết phải là thơ. Mình quan sát và cảm thấy một tác động đến suy nghĩ, cảm xúc của mình tự nhiên nó vào thơ mình thôi.
Khi sáng tác thì xong phần việc của mình rồi còn xuất bản thì lại là một việc khác. Nhu cầu in ấn là nhu cầu có thực của người sáng tác. Ai cũng muốn ra đời những gì đã hoàn thành chứ còn hy vọng nhiều độc giả sẽ biết tác phẩm của mình thì mình không kiểm soát được."
Thụ cảm — tháng Tư
cũng mong một lần
cái chết, nhẹ như hơi thở
trong cơn sốt dài, trước sân bệnh xá
tôi cúi đầu
tẩm liệm những bông hồng
bây giờ, làm điều này thật dễ
nằm xuống, xuôi tay, thở hơi cuối cùng
quên từng vẻ mặt tuyệt vọng
và những ngày ảm đạm.
bây giờ, làm điều này thì đơn giản hơn
đứng dậy, cầm đèn, và đi vào bão
Bài thơ "Thụ cảm-tháng Tư" xem ra gần gũi với chúng ta hơn khi được đọc những con chữ quen thuộc. Tuy nhiên những con chữ xem chừng quen thuộc này khi đứng vào nhau lại trở thành khó nhận diện bởi những ẩn ngữ phía sau chúng. Tác giả có vẻ lơ đễnh và vội vã nhưng trong cái lơ đễnh kịch tính ấy chúng ta không thể không cảm thụ cái gập ghềnh trong ngôn ngữ của Trúc Ty, gập ghềnh thi ca đầy sáng tạo, nhất là hai câu cuối:
"bây giờ, làm điều này thì đơn giản hơn
đứng dậy, cầm đèn, và đi vào bão"
Cùng một thứ cung bậc mà "Cảm thụ - tháng Tư" nảy lên, bài "Góc tối này" làm dịu và lắng sâu hơn tiếng rơi vô âm của sao, của hơi thở và nhất là của bóng tối:
Góc tối này
đêm đẩy ý nghĩ lên những chòm sao
rắc
chạm những hơi thở ngang...
ấy là tất cả những bí mật của đêm
mà em
hé lộ dưới ngọn nến tắt
tất cả những gì va vào sâu thẳm
đều dội lại bằng nước mắt
ấy-lời-của-Kẻ-Khuất-Mặt
các ngươi, quả thật các ngươi
mãi vẫy vùng trong vũng cô độc.
Ngay cả khi Trúc Ty nói chuyện đời thường thì ngôn ngữ của anh cũng ngồn ngộn sắc tố truy vấn của Thiền. Anh tiến sâu vào tiềm thức, đặt vấn đề xã hội dưới lăng kính của một hiền triết. Sự tan vỡ nào cũng gây ra tiếng động, và anh đi tìm tiếng động đó bằng thơ. Trong bài "Cười khổ dưới thập tự giá" Trúc Ty viết:
Cười khổ dưới thập tự giá
Ui chao
Những cái mặt trắng đá
Lấy gì vá lại đêm vỡ tan
Ngày trong suốt
Kẻ xin cơm dò đường…
Lời trích dẫn là:
Dưới ánh sáng này
Làm gì còn bọn khố rách…
Hun hút sâu. Ngõ hẻm
Lời kinh cầu đã dứt
Dưới ảnh tượng hí họa của Chúa
Bó gối
Cười buồn
Đôi khi Trúc Ty cũng triết lý vụn cho vui cuộc đời, tuy nhiên những nắm bắt bất ngờ của anh không những tạo tiếng cười khan mà sau tiếng cười là quẩn quanh những câu thai đố trong một xóm nghèo lao động. Chữ nghĩa tạo cân bằng đời sống nhưng cũng tạo cùng cực bất công. Người nô đùa với chúng cảm thấy hạnh phúc bao nhiêu thì người thiếu chúng trong đầu sẽ gặp biết bao khổ sở. Chữ và giấy vụn có liên hệ nhân quả, và đây là ý thức của bài thơ "Luận chữ" của Trúc Ty mang đến cho chúng ta sau đây:
Luận chữ
nhìn đến chữ là tôi chóng mặt
người đàn bà ngồi trên salon nói và
liệng cuốn tiểu thuyết ra ngoài cửa sổ
nhìn đến chữ là tôi biết giấy vụn
bà dì ve chai lẩm bẩm
lượm cuốn sách bỏ vào gánh
nhìn đến chữ là tôi lên cơn nghiện
con mọt sách đeo kiếng vào, lục lọi đống giấy
vụn và
xếp chồng lên cân.
nhìn đến chữ là tao phát thèm, nhưng số tao
thật kém may mắn
bà ngoại mày không cho tao đi học vì phải giữ
lũ em
người mẹ mù chữ nói, lật lật cuốn sách
nhìn đến chữ là tao đâm mệt, ông anh cán bộ
sở thuế
chỉ vào đống sách, nói, chữ nghĩa làm chi
cho lắm?
chẳng phải một danh nhân đã nói: trường đại
học lớn nhất là trường đời?
Trúc Ty cũng chứng tỏ có tài trong công việc nêm nếm hương vị trời đất. Trong khi làm công việc rất thiền này anh lạc dần vào chốn u mê nhất là sự tạo thai sự sống. Mặn mà như máu hay nhàn nhạt như sương cũng đều cần thiết trong mỗi hình tượng con người. Năm vị tạo thành sự sống kết tủa với nhau trong niềm vui làm người, làm một sự động đậy trong vũ trụ phải chăng là niềm hạnh phúc lớn lao nhất? Trong bài Nhạt, Trúc Ty lẳng lặng quan sát sự đóng mở của cánh cửa đời và bật lên tiếng thảng thốt của khám phá, khám phá vị nhạt mà anh chưa thể hình dung:
Nhạt
mưa vũng nước muối
canh suông
sương chiết từ trời
huyết ứa từ đấ
hàm lượng 30% xương
thịt còn lại Nước
thử nghĩ:
bào thai sự kết tụ lớn mạnh
p h â n r ã
chút chất lỏng tro bụi
một chút hóa thạch
ấy vậy một – cánh – cửa – mở
đi ra & đi vào
một – cánh – cửa – khép
ấy là
ba lần há miệng
một lần hắt hơi
Trúc Ty làm thơ ít nhưng sáng tác của anh có sức mê đắm của một người yêu Thiền, yêu tiếng động của cõi tịch lặng và yêu cái khoảnh khắc hoài thai hoán đổi của tạo vật. Trúc Ty không mang người đọc thơ anh vào thế giới của vũ trụ lớn lao nhưng thu nhỏ chúng lại như một loại Bonsai dễ ngắm.
Không phải thơ Trúc Ty lúc nào cũng lịm dần vào không khí xám của triết học, đôi khi chúng bùng vỡ ra những câu hỏi nhức nhối của đời sống, nhất là đời sống thiếu hẳn sự thăng hoa dân chủ, trong bài "Phát ngôn" anh lập lại tiếng các con két trong chiếc lồng mạ vàng giả như sau:
Phát ngôn
nói: chúng tôi đang đếm số
đầu người để giết thịt
nói: chúng tôi đang xóa sổ
những người nghèo trên toàn lãnh thổ
(nghĩa là trên 80% dân số)
nói: hòa bình và thịnh vượng cho phần còn lại
nói: cứ mỗi một cây số trên phạm vi toàn
thế giới
sẽ có một vệ binh đỏ
nói: chiến tranh là một phương thức để lấy lại
cân bằng lưới thức ăn
nói: cái nồi đã vỡ, nhưng mẻ nồi thì đừng có
rớ tới
Và anh không ngừng ở đó, thỉnh thoảng thơ Trúc Ty có tiếng quát tháo, tiếng xiềng xích lẫn tiếng rên la. Trong bài "Công dân và công an" anh viết:
Công dân & công an
Công an có quyền bắt công dân. Công dân thì
không bao giờ có quyền bắt công an. Mặc dù
công an là công bộc của công dân.
Và mặc dù, chính công an cũng là công dân. Nhưng khi công an là công an thì hắn không còn là công dân nữa vì hắn là công an. Công dân chỉ có quyền bắt công an khi công an không còn là công an mà cũng không còn là công dân.
Nếu công an không còn là công an nhưng vẫn còn là công dân thì công dân không có quyền bắt. Chỉ có công an mới có quyền bắt công an không còn là công an nhưng còn là công dân.
Nhưng công an bắt công an không còn là công an nhưng vẫn còn là công dân rất hiếm khi xảy ra nhưng vẫn xảy ra. Nhưng công an bắt công dân vẫn còn là công dân thì không hiếm khi xảy ra.
Chính tôi đã từng chứng kiến [trên mạng] cảnh công an bắt công dân vẫn còn là công dân. Không những vậy, chính tôi chứng kiến công an còn đánh công dân thê thảm và dí súng vào mồm công dân.
Công dân chỉ có thể bắt và đánh thê thảm và dí súng vào mồm công an khi công dân trở thành công an và đổi lại công an trở lại làm công dân.
Tôi, một công dân, ước chi tôi và tất cả công dân như tôi trở thành công an, và ước chi tất cả công an trở thành công dân như tôi. Để tôi và những công dân như tôi (đã trở thành công an) có thể thoải mái bắt và đánh thê thảm và dí súng vào mồm công an (đã trở thành công dân).
Mong tất cả công dân và công an hết sức thông cảm cho ước muốn dã man của tôi.
Hài hước và buồn phiền. Căm giận và bất lực. Những ung nhọt làm cơ thể đất nước nhoi nhói hàng ngày làm bài thơ có cái sức nóng của lửa than, yếu ớt và âm ỉ cháy, soi những âm binh thời đại trên vách đá của lịch sử.
Lịch sử không tử hình ai nhưng phán xét của nó đáng làm người ta sợ hãi.
Ánh sáng yếu ớt nhưng dai dẳng trong thơ của Trúc Ty, của Lý Đợi, của Bùi Chát… những chàng trai trong nhóm Giấy vụn có khả năng tồn tại rất lâu trong không gian mạng và rất sâu trong lòng những ai đọc thơ của họ.