Miền Trung không lạ gì bão lũ vì như dân gian nói, trời hành cơn lụt mỗi năm, nhưng năm 2009 này lũ thêm kinh hoàng do phát kiến của chính người Việt Nam.
Tội đồ gây ngập lụt
Đó là hệ thống nhà máy thủy điện bậc thang, lợi ích kinh tế thì còn ở phía trước, nhưng tác hại do việc xả lũ để bảo vệ đập đã gây ngập lụt trên diện rộng ở phía hạ lưu.
Bão số 11 Thủy Điện Sông Ba Hạ xả lũ làm cho cơn lũ dữ trở nên ác nghiệt bội phần, thành phố Tuy Hòa và nhiều vùng khác của Phú Yên ngập trong biển nước.
Bài viết trên Tuổi Trẻ Online mô tả điều các chuyên gia cho rằng, công trình thủy điện Sông Ba Hạ không hoàn thành nhiệm vụ là điều tiết lũ, cắt lũ đối với hạ lưu mà còn góp phần nâng cao đỉnh lũ.
Trước đó trong bão số 9, Thủy Điện A Vương ở Quảng Nam xã lũ cũng gây thiệt hại nghiêm trọng cho vùng hạ lưu. Hai ví dụ về sự tác hại lớn lao của các dự án thủy điện miền Trung, làm cho người dân nghi ngờ về tầm nhìn xa trông rộng của các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam.
Báo Tuổi Trẻ ngày 5/11 đưa lên mạng bài viết, tựa bài đủ nói lên tất cả ‘Thủy điện xả lũ, Tuy Hòa lãnh đủ’. Theo đó trên hệ thống sông Ba có đến năm nhà máy thủy điện đang hoạt động gồm: An Khê-Kanak, Ayun Hạ, Krông H’Năng, Sông Hinh và Sông Ba Hạ.
Nhà máy thủy điện Sông Ba Hạ hay gã tội đồ gây ngập lụt, được xây dựng trên địa bàn huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên với hai tổ máy, mỗi tổ máy có công suất 110 MW (Megawatt) với điện lượng trung bình 825 triệu Kwh (kilowatt giờ). Ngày 24/10/2009, Cty cổ phần Thủy điện Sông Ba Hạ thuộc Tập đoàn Điện lực Việt Nam đã tiến hành khởi động chạy không tải tổ máy số 2 trong 10 ngày để kiểm tra, hiệu chỉnh trước khi chính thức phát điện hòa vào điện lưới quốc gia vào đầu tháng 11/2009.
Bài viết trên Tuổi Trẻ Online mô tả điều các chuyên gia cho rằng, công trình thủy điện Sông Ba Hạ không hoàn thành nhiệm vụ là điều tiết lũ, cắt lũ đối với hạ lưu mà còn góp phần nâng cao đỉnh lũ. Nhà báo Tuổi Trẻ tường trình, tối 2/11 bất thần lũ dữ tràn về, nhanh đến mức hàng vạn người dân phía hạ lưu sông Ba ở Phú Yên chỉ kịp leo lên nóc nhà. Ông Võ Văn Tri, Tổng giám đốc Công ty cổ phần thủy điện Sông Ba, xác nhận ngày 2/11, Nhà máy thủy điện Sông Ba Hạ đã xả lũ với lưu lượng 800 tới 1.000 mét khối/giây, nếu bình thường thì lưu lượng xả như thế không ảnh hưởng lắm đối với hạ lưu. Nhưng khi lũ xảy ra, mưa to, triều cường thì tất nhiên nó góp phần nâng cao đỉnh lũ, Ông Tri nhận định như vừa nói.
Biết mà vẫn phê chuẩn
Trả lời nhà báo, ông Võ Văn Tri có thể làm nhiều người thảng thốt, khi ông xác định rằng, chủ đầu tư biết rõ ngay từ khi xây dựng công trình, Thủy điện Sông Ba Hạ không thể bảo đảm nhiệm vụ điều tiết lũ, cắt lũ đối với hạ lưu. Ông Tri thẳng thắn không dấu diếm, làm sao có thể cắt lũ, điều tiết lũ được, khi dung tích hồ chứa nước của thủy điện Sông Ba Hạ chỉ gần 350 triệu m3.
Trả lời nhà báo, ông Võ Văn Tri có thể làm nhiều người thảng thốt, khi ông xác định rằng, chủ đầu tư biết rõ ngay từ khi xây dựng công trình, Thủy điện Sông Ba Hạ không thể bảo đảm nhiệm vụ điều tiết lũ, cắt lũ đối với hạ lưu.
Người đọc báo thực sự kinh ngạc về sự tiết lộ này, biết trước nhưng công trình vẫn được phê duyệt và thực hiện, chỉ nội một điểm này thôi, hàng chục ngàn nạn nhân lũ lụt mất tài sản, gia đình có người chết ở tỉnh Phú Yên, đã có thể khởi kiện những người liên quan tới Thủy điện Sông Ba Hạ, bao gồm giới chức phê duyệt dự án, tác giả đề án và chủ đầu tư là Tập Đoàn Điện Lực Việt Nam. Ở những quốc gia dân chủ pháp trị, có lẽ ngay sau vụ thủy điện xã lũ gây ngập lụt trên diện rộng, đã có nhiều người từ chức, nhiều người chờ ra tòa.
Trở lại bài báo ‘Thủy điện xả lũ, Tuy Hòa lãnh đủ’ trên Tuổi Trẻ Online, theo lời ông Võ Văn Tri, Tổng giám đốc Cty cổ phần Nhà máy Thủy điện Sông Ba Hạ, ngay từ lúc khảo sát, bên tư vấn đã đặt vấn đề dung tích hồ phải chứa được 1 tỉ mét khối nước, ít nhất phải từ 800 triệu tới 850 triệu mét khối. Tuy nhiên dự án lúc đó vấp phải sự phản ứng từ tỉnh Gia Lai ở khu vực phía trên. Để tích được 1 tỉ mét khối nước thì thêm một phần lớn diện tích đất sản xuất của huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai ngập trong lòng hồ.
Ông Tri nhấn mạnh, nói thẳng ra ngay từ đầu chúng ta đã thiếu một nhạc trưởng để điều hành thủy điện bậc thang trên sông Ba. Nhà máy nằm trên đất Phú Yên mà lòng hồ chiếm quá nhiều diện tích trên đất Gia Lai. Tỉnh Gia Lai phản đối và giải pháp xây hồ chứa nước quá nhỏ như hiện tại là sự lựa chọn cuối cùng. Đó là giải pháp bất đắc dĩ. Ông Tri thừa nhận thủy điện Sông Ba Hạ không thể làm được nhiệm vụ cắt lũ, điều tiết lũ đối với hạ lưu.
Hơn nữa, ngay cả các nhà máy thủy điện trên sông Ba hiện vẫn chưa có sự phối hợp với nhau. Theo lời ông Tri, trên sông Ba hiện có chín công trình thủy điện, đã có năm nhà máy chính thức hoạt động. Tuy vậy chưa bao giờ Sông Ba Hạ nhận được thông báo về kế hoạch xả lũ của các nhà máy thủy điện khác. Hồ chứa nước của thủy điện Sông Ba Hạ là hồ chứa nước cuối cùng của các công trình bậc thang, trong khi nó quá nhỏ để tích nước cắt lũ mà phía trên thì họ có thể xả bất cứ lúc nào.
Nhà báo Tuổi Trẻ nêu câu hỏi, phải chăng chuyện xả lũ khủng khiếp của thủy điện Sông Ba Hạ trong hai ngày 2 và 3/11 đã làm Phú Yên chìm trong biển nước là tất yếu. Ông Võ Văn Tri, Tổng giám đốc Cty cổ phần Nhà máy Thủy điện Sông Ba Hạ, cho biết, sáng 3/11, lũ đổ về quá nhanh, Nhà máy xả lũ 8.000m3/giây, đến trưa đã xả 10.000 m3/giây. 18g ngày 3-11, lũ đổ về lòng hồ quá lớn và nhà máy quyết định xả 14.450m3/giây, kéo dài suốt tám giờ. Đến chiều 4-11, vẫn xả 9.000m3/giây. Việc xả lũ trong tình hình những ngày vừa qua là giải pháp buộc lựa chọn, bởi đó là cách duy nhất để đảm bảo an toàn, nếu không làm thế chắc chắn thảm họa sẽ khủng khiếp hơn nhiều đối với hàng vạn người dân ở hạ lưu. Theo lời Tổng giám đốc Võ Văn Tri, nhìn hàng ngàn bà con bị ngập lụt cũng xót xa lắm, nhưng không còn cách nào khác.
Ông Võ Văn Tri thêm rằng trong khả năng của mình, luôn phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương, kịp thời thông báo về diễn biến xả lũ để chính quyền di dời dân trong các trường hợp khẩn cấp. Tuy nhiên, hàng ngàn nhà dân chìm trong lũ như những ngày qua là bất khả kháng.
Bảo vệ quan trọng hơn cứu trợ
Bạn đọc Hoàng Huy phản hồi ngay dưới bài báo ngày 5/11, theo đó báo Tuổi Trẻ đã có loạt bài về thủy điện miền Trung với những tác hại là người dân mất đất canh tác, rừng bị tàn phá và bây giờ là người dân chết và mất sạch của cải trong lũ. Bạn Hoàng Huy nhấn mạnh, xin hãy gióng to và liên tục hơn nữa những hồi chuông cảnh báo để Nhà nước có những biện pháp kịp thời. Những gói mì cân gạo cứu trợ là quá nhỏ nhoi so với những thiệt hại của người dân trước mắt cũng như lâu dài. Cuối cùng bạn Huy kêu gọi hãy bảo vệ người dân khỏi thiệt hại quan trọng hơn rất nhiều so với việc cứu trợ dân sau thiệt hại.
Bạn Hoàng Huy nhấn mạnh, xin hãy gióng to và liên tục hơn nữa những hồi chuông cảnh báo để Nhà nước có những biện pháp kịp thời. Những gói mì cân gạo cứu trợ là quá nhỏ nhoi so với những thiệt hại của người dân trước mắt cũng như lâu dài.
Nhà nước cần điều chỉnh lại các hệ thống thủy điện bậc thang ở miền Trung, nếu như hệ thống Sông Ba có 5 nhà máy thủy điện, thì ở Quảng Nam theo qui hoạch hệ thống sông Vu Gia và Thu Bồn sẽ có 50 nhà máy thủy điện lớn nhỏ với công suất hơn 3.000MW, hiện nay 10 dự án đang triển khai thực hiện, trong đó có Thủy điện A Vương vừa hoàn thành đưa vào sử dụng đầu năm 2009 công suất 210 MW, chính A Vương xả lũ vô trách nhiệm đã gây lụt lội nghiêm trọng, lũ nhấn chìm toàn bộ huyện Đại Lộc và một số địa phương vùng hạ du sông Vu Gia. Theo báo SGGP điện tử, các nhà khoa học qua nghiên cứu đã khuyến cáo, đầu tư quá lớn và mật độ quá dầy các nhà máy thủy điện trên hệ thống sông Vu Gia và Thu Bồn, sẽ tác động lớn đến môi trường do rừng bị thu hẹp để xây các hồ chứa nước, các con sông sẽ cạn kiệt vì các đập tạo ra nhiều đoạn sông chết, khả năng cắt lũ không cao do hệ thống các hồ chứa nằm theo kiểu bậc thang, hồ trên cao đổ xuống hồ bên dưới khi lũ tràn về và độ an toàn của các hồ chứa nước không bảo đảm do nằm trên độ dốc quá cao, trung bình từ 150 đến 382m so với mặt nước biển.
Mỗi năm miền Trung đều có nhiều bão lũ, liệu cảnh xả lũ gây thiệt hại dân cư vùng hạ lưu, như Thủy điện A Vương, Sông Ba Hạ của năm nay sẽ còn tái diễn trong tương lai hay không.