តើមានវិធីអ្វីខ្លះដែលសង្គមមនុស្សអាចជួយដល់មនុស្សផងគ្នាកុំឲ្យសម្លាប់ខ្លួនឯងបាន?
មនុស្សសត្វគ្រប់រូបដែលកើតមកហើយ គឺតែងតែស្រឡាញ់អាយុជីវិតរបស់ខ្លួន មិនថាអ្នកនោះជាអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិ មានយសស័ក្ដិ ឬមានឋានៈតូចតាច ក្រីក្រលំបាកតោកយ៉ាកនោះទេ។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ក៏មានមនុស្សមួយចំនួនបានធ្វើបាបឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួនឯង រហូតដល់សម្លាប់ជីវិតខ្លួនឯងទៅវិញ។ នៅក្នុងសង្គមខ្មែរបច្ចុប្បន្នគេឃើញមានបញ្ហានេះបានកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ដោយអ្នកខ្លះលោតទឹកសម្លាប់ខ្លួន អ្នកខ្លះចងក និងខ្លះទៀតលេបថ្នាំសម្លាប់ជាដើម។
អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវផ្នែកជំងឺផ្លូវចិត្ត បានបញ្ជាក់ថា ទាក់ទងនឹងបញ្ហាមនុស្សដែលអាចសម្លាប់ខ្លួនឯងបាននោះ គឺដោយសារតែជននោះមានជំងឺផ្លូវចិត្តខ្លាំងពេក។ ម្យ៉ាងទៀតនៅពេលដែលបុគ្គលរូបនោះមានបញ្ហាផ្លូវចិត្តខ្លាំង ហើយបរិយាកាសជុំវិញខ្លួនគេក៏មិនបានផ្ដល់ក្តីសង្ឃឹម ឬក៏ក្រុមគ្រួសារមិនសូវចាប់អារម្មណ៍យកចិត្តទុកដាក់ជួយលួងលោមលើកទឹកចិត្ត ឬផ្ដល់កម្លាំងចិត្តឲ្យជាដើម។
អុ្នកជំនាញសិក្សាផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនាបានបញ្ជាក់ថា មនុស្សដែលសម្លាប់ខ្លួនឯង គឺបណ្ដាលមកពីខ្វះការអប់រំចិត្ត ឬមិនបានរៀនពីវិធីគ្រប់គ្រងចិត្តឲ្យបានត្រឹមត្រូវទៅតាមផ្លូវធម៌ ពីព្រោះចិត្តរបស់មនុស្សគ្រប់រូប គឺរមែងតែងតែប្រឡាក់ប្រឡូសទៅដោយក្តីសៅហ្មង រួមមាន លោភៈ (ការលោភលន់) ទោសៈ កំហឹង ការស្អប់ខ្ពើម និងក្តីមោហៈ ឬវង្វេងមិនដឹងខុសត្រូវ។
លោកបន្តថា កាលណាមនុស្សមិនបានហាត់រៀនអប់រំចិត្តឲ្យស្ថិតនៅក្នុងសេចក្ដីល្អហ្នឹងទេ ហើយនៅពេលណាមួយនោះដែលគេជួបប្រទះនឹងបញ្ហាតានតឹងលំបាកខ្លាំងពេក ពេលនោះចិត្តរបស់គេនឹងគ្របសង្កត់ទៅដោយសេចក្ដីទុក្ខនិងអស់សង្ឃឹមខ្លាំង។
ព្រះតេជព្រះគុណ ព្រះភិក្ខុកាមោ ស៊ិន សោភ័ណ ចៅអធិការវត្តជីនិតារាម និងជាព្រះបារមីធម្មបាល ព្រះបាឡាត់គណខេត្តកំពង់ធំ បានមានព្រះថេរដីកាថា ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានទូន្មានអប់រំថា មនុស្សគ្រប់រូបគប្បីរៀនអប់រំចិត្តពីសិល្បៈនៃជីវិតរស់នៅ ថាតើគេត្រូវរស់នៅបែបណាដើម្បីឲ្យមានសេចក្ដីសុខ សន្តិភាព ទាំងនៅក្នុងសង្គមគ្រួសារតូចនិងនៅក្នុងសង្គមជាតិ។
ព្រះតេជព្រះគុណបានបន្តថា កាលណាបើបុគ្គលឯណានីមួយបានរៀនពីសិល្បៈនៃការរស់នៅ គឺការអប់រំចិត្ត ពេលនោះគឺបុគ្គលនោះនឹងមិនអាចឈានទៅរកការធ្វើអំពើអាក្រក់ឯណានីមួយនោះទេ ហើយក៏មិនអាចនឹងសម្លាប់ខ្លួនឯងបានដែរ៖ «ព្រះពុទ្ធជាអង្គម្ចាស់ទ្រង់អត់សរសើរទេអ្នកដែលធ្វើបាបខ្លួន សម្លាប់ខ្លួនដោយមានវិបត្តិនៅក្នុងសង្គម នៅក្នុងគ្រួសារ ឬក៏នៅក្នុងជីវិតខ្លួនឯង ព្រោះខ្វះភាពតស៊ូ ខ្វះភាពព្យាយាមប្រឹងប្រែង។ នៅក្នុងផ្លូវព្រះធម៌លោកថា ឲ្យខំព្យាយាម ឲ្យខំប្រឹងប្រែង។យើងខ្វះការប្រឹងប្រែងព្យាយាមនោះ គឺយើងមិនអាចរកសេចក្ដីសុខនៅក្នុងជីវិតបច្ចុប្បន្ន ក៏ដូចជានៅអនាគតកាលនោះបានទេ ព្រះពុទ្ធទ្រង់សម្ដែងរឿងពិតអ៊ីចឹង»។
អ្នកជំនាញសិក្សាផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនាបានបញ្ជាក់ប្រាប់ដែរថា ចំពោះបញ្ហាអ្នកដែលសម្លាប់ខ្លួនឯង ឬធ្វើអត្តឃាតខ្លួនឯង គឺសង្គមគ្រួសារ ឬអ្នកជិតស្និទ្ធអាចមានវិធីជួយមនុស្សនោះបាននៅមុនពេលដែលបុគ្គលនោះឈានទៅរកការសម្លាប់ខ្លួន ដូចជាជួយនិយាយលើកទឹកចិត្ត ជួយផ្ដល់ក្តីសង្ឃឹម ឬមួយជួយគេឲ្យបានហាត់រៀនពីវិធីអប់រំចិត្តតាមលទ្ធភាពណាមួយអាចធ្វើទៅបាន ឬអាចជួយអប់រំចិត្តតាមព្រះពុទ្ធសាសនា គឺបដិបត្តិសីល សមាធិ វិបស្សនាជាដើម។
លោកបានបន្ថែមថា ការអប់រំចិត្តតាមវិធីនេះ គឺអាចឲ្យមនុស្សបានយល់ដឹងនូវអ្វីដែលជាច្បាប់ធម្មជាតិ អនិច្ចំ ឬរបស់មិនទៀង ទុក្ខំ ជាសេចក្ដីទុក្ខ និងអនត្តា មិនមែនខ្លួន។ កាលណាមនុស្សបានយល់អំពីរឿងនេះ គឺគេអាចយល់ថា មនុស្សគ្រប់រូបសុទ្ធតែមានសេចក្ដីទុក្ខជាប់តាមខ្លួនជានិច្ច ទោះតិចច្រើន គឺអាស្រ័យទៅតាមកម្ម ឬអំពើដែលបុគ្គលម្នាក់ៗបានធ្វើ។ ប្រសិនបើគេបានធ្វើអំពើអាក្រក់ច្រើន នោះគេក៏នឹងទទួលផលមកវិញជាទុក្ខទោសច្រើន។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើគេបានសាងអំពើល្អច្រើននោះ ផលហុចឲ្យមកវិញក៏ទៅតាមអំពើធ្វើនោះដែរ។
អ្នកសិក្សាផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនាបានបញ្ជាក់ទៀតថា ការនិយាយអំពីកម្មផល ពីព្រោះសំអាងទៅលើហេតុថា មនុស្សសព្វថ្ងៃរស់នៅក្នុងសំណាញ់ធម្មជាតិ ដូច្នេះអ្នកដែលបានសាបព្រោះពូជបែបណា គឺគេនឹងទទួលផលផ្លែផ្កាបែបនោះ។
លោកបន្តថា តុលាការធម្មជាតិ ឬច្បាប់ធម្មជាតិ ពិតជាឲ្យផលត្រឹមត្រូវ ឬកាត់ក្តីបានត្រឹមត្រូវ គឺមិនដូចតុលាការមនុស្សលោកទេ។ តុលាការលោកិយ ពេលខ្លះកាត់ក្តីមិនត្រឹមត្រូវ មិនយុត្តិធម៌ មានភាពលំអៀង ដោយសារសំណូកសូកប៉ាន់ ឬការផ្គាប់ចិត្តណាមួយដែលបច្ចុប្បន្នគេហៅថាអំពើពុករលួយ។
ព្រះតេជព្រះគុណព្រះភិក្ខុកាមោ ស៊ិន សោភ័ណ ព្រះបារមីធម្មបាល ព្រះបាឡាត់គណខេត្តកំពង់ធំ បានមានព្រះថេរដីកាថា មនុស្សសត្វគ្រប់គ្នាមិនថាជាតិសាសន៍ណាមួយឡើយ គឺត្រូវតែមានសេចក្ដីស្លាប់នៅខាងចុងនៃជីវិតដូចគ្នា ចង់គេចចេញទៅនៅត្រង់ណា កន្លែងណាក៏ចៀសមិនផុតពីសំណាញ់ធម្មជាតិ ពីច្បាប់ធម្មជាតិ កើតចាស់ឈឺស្លាប់ សេចក្ដីទុក្ខនោះដែរ។ ដូច្នោះចាំបាច់អ្វីមនុស្សនាំគ្នាធ្វើអំពើអាក្រក់ ឬចាំបាច់អ្វីគេទៅសម្លាប់ខ្លួនឯង?
ព្រះតេជព្រះគុណបន្ថែមថា នៅក្នុងទ្រឹស្ដីព្រះពុទ្ធសាសនា បានចែងថា អ្នកដែលសម្លាប់ខ្លួនឯង គឺនឹងនាំមកនូវទុក្ខទោសមួយធ្ងន់ដល់បុគ្គលនោះ ទាំងនៅក្នុងជីវិតបច្ចុប្បន្ន និងនៅក្នុងជីវិតទៅជាតិខាងមុខ៖ «នៅតែមានកម្មមានពៀរ មានទោស ព្រោះយើងអត់ទាន់រួចផុត អត់ទាន់ឆ្លងផុត។ ឆ្លងផុតលុះត្រាតែព្រះអរិយបុគ្គល។ ព្រះអរិយបុគ្គលដែលបានសម្រេចនូវលោកុត្តរៈ ធម៌៩ ហៅថា សោតាបត្តិមក្គ សកិទាគាមិមគ្គ អនាគាមិមគ្គ អនាគាមិផល អរហត្តមគ្គ អរហត្តផល អីហ្នឹង បាននិព្វាន។ អាហ្នឹងលោកឈប់រវីរវល់ ឈប់កើតទុក្ខ ឈប់ជួបប្រទះនឹងគ្រោះថ្នាក់យ៉ាងនេះយ៉ាងនោះ ឈប់មានកម្មមានពៀរ គឺលោកអស់ហើយ។ ដល់យើងជាបុថុជ្ជន អត់ទេ កុំថាផ្ដាច់ជីវិតសម្លាប់ខ្លួនហើយអស់កម្មអស់ពៀរ បានសុខ ហើយរួចចាកទុក្ខ អត់ទេ គឺរឹតតែមានបាបទៅមុខទៀត មិនដឹងជាធ្លាក់ទៅនរក ឬក៏ទៅឯណា»។
ព្រះតេជព្រះគុណបានបញ្ជាក់ទៀតថា ជីវិតរបស់មនុស្សមានតម្លៃណាស់ ដូច្នេះការសម្លាប់ខ្លួនឯងមិនមែនជាវិធីដោះស្រាយល្អទេ ជាការប្រសើរគប្បីប្រឹងប្រែងតស៊ូ អត់ធ្មត់បន្តជីវិតឲ្យរស់នៅតទៅទៀត។
រីឯការរស់នៅដែលអាចល្អប្រសើរ និងមានសុភមង្គល សុខសន្តិភាពនោះ គឺនាំគ្នាធ្វើអំពើល្អ ពិសេសគឺនាំគ្នារក្សាសីល ៥ ដូចជាវៀរចាកការសម្លាប់ជីវិតមនុស្សសត្វ វៀរចាកមិនលួចទ្រព្យគេ វៀរចាកការប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម រំលោភបំពានរាងកាយប្រពន្ធ ប្តី កូនចៅអ្នកដទៃ វៀរចាកការពោលពាក្យកុហក ញុះញង់ ទ្រគោះបោះបោក មួលបង្កាច់ រោយរាយឥតប្រយោជន៍ និងវៀរចាកការសេពគ្រឿងស្រវឹង គ្រឿងញៀនផ្សេងៗ។
ព្រះតេជព្រះគុណបានបន្ថែមថា សីល៥ នោះគឺជួយបណ្ដុះគំនិតមនុស្សឲ្យចេះស្រឡាញ់ រាប់អានគ្នា ចេះគោរពសិទ្ធិគ្នា ចេះជួយទុក្ខធុរៈ រួបរួមសាមគ្គីគ្នា អាណិតអាសូរគ្នាទៅវិញទៅមក៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។