អ្នកគោរពស្រឡាញ់លោក ជា វិជ្ជា ប្រកាសប្ដេជ្ញាបន្តទាមទារយុត្តិធម៌សម្រាប់លោក
2025.01.22

[អានអត្ថបទជាភាសាអង់គ្លេស៖ Anniversary of Cambodian labor leader's killing marked by union members, activists]
ទោះបីជាអំពើឃាតកម្មលើលោក ជា វិជ្ជា មានរយៈពេល ២១ឆ្នាំហើយក៏ដោយ សំឡេងនៃការទាមទាររកយុត្តិធម៌ សម្រាប់ប្រធានសហជីពសេរីកម្មកររូបនេះ នៅតែខ្លាំងក្លា និងប្ដេជ្ញាជំរុញរហូតទាល់តែរដ្ឋាភិបាល អាចចាប់ជនដៃដល់ និងអ្នកនៅពីក្រោយឃាតកម្ម យកមកផ្ដន្ទាទោសតាមច្បាប់។ អ្នកចូលរួមទាមទារយុត្តិធម៌ ជិត ១០០នាក់ ភាគច្រើនជាកម្មករ មន្ត្រីសហជីព មន្ត្រីសង្គមស៊ីវិល និងគណបក្សនយោបាយក្រៅរដ្ឋាភិបាល បានអុជធូបនិងដាក់កម្រងផ្កា គោរពវិញ្ញាណ លោក ជា វិជ្ជា នៅកន្លែងតម្កល់រូបសំណាករបស់លោក ក្បែររបងវត្តលង្ការាជធានីភ្នំពេញ។ ការបន្តទាមទារយុត្តិធម៌នេះ គឺដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលនៅមិនទាន់បានបង្ហាញលទ្ធផលស៊ើបអង្កេតអ្វីទាំងអស់ ករណីឃាតកម្មលើលោក ជា វិជ្ជា។
អំពើឃាតកម្មសម្លាប់ប្រធានសហជីពសេរីកម្មករ លោក ជា វិជ្ជា ដែលមានរយៈពេល ២១ឆ្នាំហើយ មិនទាន់មានសញ្ញាពន្លឺយុត្តិធម៌នៅឡើយទេ ប៉ុន្តែសំឡេង និងសកម្មភាពចម្រុះ នៃការទាមទារយុត្តិធម៌ នៅតែខ្លាំងក្លា និងសកម្ម។ សំឡេង និងសកម្មភាពទទូចរកយុត្តិធម៌នេះ ធ្វើឡើងក្នុងពេលពលរដ្ឋ សហជីព កម្មករ អង្គការសង្គមស៊ីវិល និងគណបក្សនយោបាយក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន ចូលរួមក្នុងពិធីគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធលោក ជា វិជ្ជា នៅថ្ងៃទី២២ ខែមករា ឆ្នាំ២០២៥។
សំឡេងក្នុងអំឡុងប្រារព្ធកម្មវិធី៖ «លុបបំបាត់នូវវប្បធម៌និទ្ទណ្ឌភាព និងការចូលរួមពង្រឹងនីតិរដ្ឋ យុត្តិធម៌សង្គមពិតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា»។
ទីប្រឹក្សាគណបក្សកម្លាំងជាតិ និងជាអតីតសហការីជិតស្និទ្ធរបស់លោក ជា វិជ្ជា គឺលោក រ៉ុង ឈុន ស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលពន្លឿនការស៊ើបអង្កេត ពីព្រោះលោកថា ទាំងក្រុមគ្រួសារលោក ជា វិជ្ជា កម្មករ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទូទៅ រួមទាំងសហគមន៍អន្តរជាតិ ដូចជា អង្គការអន្តរជាតិខាងការងារ (ILO) ជាដើម កំពុងទន្ទឹងរង់ចាំយុត្តិធម៌សម្រាប់លោក ជា វិជ្ជា។
លោក រ៉ុង ឈុន៖ «ក្នុងនាមបក្សប្រឆាំងអ្នកតស៊ូមតិ អត់បញ្ឈប់ទេ ទោះបីជា ២១ឆ្នាំ ឬមួយទៅមុខបន្តបន្ទាប់ យើងនៅតែថ្លែងនិងទាមទាររហូត លុះត្រាតែរកឃាតករអ្នកពាក់ព័ន្ធយកមកផ្ដន្ទាទោស ទោះបីជាជំនាន់ខ្ញុំរកមិនឃើញ ខ្ញុំគិតថា យុវជនទាំងអស់ នៅជំនាន់បន្តបន្ទាប់ នឹងបន្តជំរុញរកទៀត»។
ប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀនលោក ទាវ វណ្ណុល អំពាវនាវដល់រដ្ឋាភិបាលឱ្យប្រើគ្រប់មធ្យោបាយ វែករកមុខឃាតករពិតប្រាកដ យកមកផ្ដន្ទាទោសឱ្យសមនឹងការអះអាងថា កម្ពុជាជាសង្គមសន្តិភាព ទោះបីអំពើឃាតកម្មលើលោក ជា វិជ្ជា កើតឡើងដោយហេតុផលអ្វីក៏ដោយ។
លោក ទាវ វណ្ណុល ៖«រឿងហេតុអ្វីដែលរកឃាតករមិនឃើញ ខ្ញុំមិនដឹងថា ការមកពីមូលហេតុអ្វីដែរ វាអាចសមត្ថកិច្ចអសមត្ថភាពក្នុងការស៊ើប និងស្វែងរកឃាតករពិតប្រាកដឬមួយក៏មានរឿងនយោបាយនៅពីក្រោយខ្នង ឬយ៉ាងម៉េច»។
ចំណែកប្រធានគណបក្សជំនាន់ថ្មីលោក មាជ សុវណ្ណារ៉ា ជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត ស្រាវជ្រាវរកឱ្យឃើញអាថ៌កំបាំងនៃការសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា ដើម្បីគោលដៅយុត្តិធម៌ បើទោះបីជាឃាតកម្មលើមេដឹកនាំសហជីពរូបនេះ កើតមានតាំងពីសម័យលោក ហ៊ុន សែន នៅជានាយករដ្ឋមន្ត្រីក្ដី។
លោក មាជ សុវណ្ណារ៉ា៖ «ទោះបីវាយូរមកដល់ ២១ឆ្នាំ ក៏វាមិនទាន់ហួសពេលដែរ នៃបទឧក្រិដ្ឋបាញ់សម្លាប់មនុស្សដូចសត្វធាតុ វាអត់មានអាយុកាលថា ត្រូវតែឈប់ស្រាវជ្រាវ ស៊ើបអង្កេត ឬក៏ស្វែងរកចាប់ឧក្រិដ្ឋជនមកកាត់ទោស នៅលើប្រព័ន្ធតុលាការមួយឯករាជ្យ ដើម្បីសេរី យុត្តិធម៌»។
អតីតប្រធានសហជីពសេរីកម្មករដ៏ល្បីល្បាញនៅកម្ពុជា លោក ជា វិជ្ជា ត្រូវបានខ្មាន់កាំភ្លើងបាញ់សម្លាប់នៅតូបលក់កាសែត ក្បែរកែងរបងវត្តលង្កាកណ្ដាលរាជធានីភ្នំពេញ ខណៈលោកកំពុងអានកាសែត កាលពីព្រឹកថ្ងៃទី២២ ខែមករា ឆ្នាំ២០០៤។ ឃាតកម្មនេះ កើតឡើងក្នុងពេលប្រទេសកម្ពុជា កំពុងជួបវិបត្តិនយោបាយរវាងគណបក្សធំ ៣ គឺគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច និងគណបក្ស សម រង្ស៊ី ដែលជាប់គាំងមិនអាចសម្របសម្រួលគ្នា បង្កើតរដ្ឋាភិបាល ថ្មីបាន នៅក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០០៣ ពេលគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច និងគណបក្ស សម រង្ស៊ី កាលនោះ រួមគ្នាប្រកាសបដិសេធលទ្ធផលបោះឆ្នោត។
ប្រមាណមួយសប្ដាហ៍ក្រោយអំពើឃាតកម្ម ឃាតករសិប្បនិមិត្តពីរនាក់ គឺលោក ប៊ន សំណាង និងលោក សុខ សំអឿន ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចចាប់ខ្លួនឱ្យទទួលខុសត្រូវ។ ឃាតករសិប្បនិមិត្តទាំងពីរនាក់ ត្រូវបានតុលាការកំពូល ដោះលែងឱ្យមានសេរីភាព ក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៣ បន្ទាប់ពីជាប់ពន្ធនាគារដោយគ្មានកំហុសជិត ៦ឆ្នាំ។
អតីតប្រធានសហព័ន្ធសហជីពសេរីកម្មករ លោកស្រី រឿន កូលាប បានលើកឡើងថា សហជីពសេរីកម្មករ ដាក់ពាក្យបណ្ដឹងទៅសមត្ថកិច្ចរដ្ឋាភិបាល ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដើម្បីជំរុញឱ្យមានការស៊ើបអង្កេត រហូតទាល់តែបានយុត្តិធម៌ សម្រាប់លោក ជា វិជ្ជា។
លោកស្រី រឿន កូលាប៖ «ជារៀងរាល់ឆ្នាំពេលគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធ គឺបានដាក់លិខិតទៅសាលាក្រុង ហើយនឹងដាក់ទៅក្រសួងមហាផ្ទៃ ដើម្បីឱ្យគាត់ស្វែងរកយុត្តិធម៌។ សហព័ន្ធសហជីព ដែលបានចូលរួម ក៏គាត់ចងស្វែងរកយុត្តិធម៌ ដើម្បីឱ្យលោក ជា វិជ្ជា និងក្រុមគ្រួសារគាត់ដែរ។ យើងឃើញហើយពីមុនមក បានគាត់ធ្វើកូដកម្ម ធ្វើបាតុកម្ម ដើម្បីទាមទារអត្ថប្រយោជន៍ផ្សេងៗ ទាំងអស់»។
វិទ្យុអាស៊ីសេរីមិនអាចសុំបំភ្លឺពីអគ្គស្នងការនគរបាលជាតិលោក ស ថេត អ្នកនាំពាក្យអគ្គស្នងការនគរបាលជាតិលោក ឆាយ គឹមខឿន និងអ្នកនាំពាក្យរងក្រសួងមហាផ្ទៃលោក ទូច សុឃៈ បាននៅឡើយទេ នៅថ្ងៃទី២២ ខែមករា ជុំវិញដំណើរការស៊ើបអង្កេតសំណុំរឿងឃាតកម្មលើលោក ជា វិជ្ជា។
កាលពីឆ្នាំ២០១៥ លោក ហ៊ុន សែន កាលនោះ ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី បានបង្កើតគណៈកម្មការពិសេសមួយ ឱ្យចុះស្រាវជ្រាវឱ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយលើអង្គហេតុ និងអង្គច្បាប់ ដើម្បីប្រមូលព័ត៌មាន និងភស្តុតាងទាក់ទងនឹងឃាតកម្មលើលោក ជា វិជ្ជា។ គណៈកម្មការពិសេសនេះ មានសមាសភាពពីក្រសួងមហាផ្ទៃ ក្រសួងការងារ ក្រសួងយុត្តិធម៌ ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី អគ្គស្នងការដ្ឋាននគរបាលជាតិ រួមទាំងសមត្ថកិច្ចពាក់ព័ន្ធមួយចំនួន។
មកដល់ពេលនេះ គណៈកម្មការពិសេសរបស់លោក ហ៊ុន សែន មានអាយុ ១០ឆ្នាំហើយ ប៉ុន្តែនៅមិនទាន់បង្ហាញព័ត៌មានអ្វីទាំងអស់ ក្នុងរឿងឃាតកម្មសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា នៅឡើយ រីឯរដ្ឋាភិបាលថ្មី ដែលដឹកនាំដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីកូន គឺលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត ក៏មិនទាន់បានបង្ហាញសញ្ញាណាមួយ អំពីការប្រឹងប្រែង ស៊ើបអង្កេតរកឃាតករពិតនៅឡើយដែរ។
មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្ស អាដហុក លោក យី សុខសាន្ត លើកឡើងថា អង្គការសង្គមស៊ីវិល នៅតែតាមឃ្លាំមើលយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់លើបញ្ហានេះ និងទទូចឱ្យរដ្ឋាភិបាលចាប់ជនដៃដល់ និងអ្នកពាក់ព័ន្ធយកទៅផ្ដន្ទាទោសតាមច្បាប់ កុំឱ្យចេះតែកើតមាននិទ្ទណ្ឌភាពភាពនៅប្រទេសកម្ពុជា។
លោក យី សុខសាន្ត៖ «រដ្ឋាភិបាលហាក់ដូចជាបង្កើតគណៈកម្មការមួយ ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌ ប៉ុន្តែគណៈកម្មការនេះ ហាក់ដូចជា គ្រាន់តែកំពុងតែៗៗ។ អាការគ្រាន់តែកំពុងតែ វាអត់មានពេលវេលាណាមួយជាក់លាក់ ដើម្បីផ្ដល់យុត្តិធម៌ដល់ជនរងគ្រោះទេ»។
ប្អូនប្រុសលោក ជា វិជ្ជា គឺលោក ជា មុនី ដែលជាប្រធានស្ដីទីគណបក្សកម្លាំងជាតិបច្ចុប្បន្ន លើកឡើងថា គណៈកម្មការពិសេសរបស់រដ្ឋាភិបាល បង្កើតឡើងគ្រាន់តែជាលេសប៉ុណ្ណោះ ពីព្រោះលោកថា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលមានបំណងរកឃាតករពិត និងអ្នកនៅពីក្រោយអំពើឃាតកម្មនេះ នោះសមត្ថកិច្ចគួរតែសហការជាមួយក្រុមគ្រួសារលោក ជា វិជ្ជា ដែលមានតម្រុយនៃក្រុមមនុស្សគោលដៅបាញ់សម្លាប់ លោក ជា វិជ្ជា។ លោក ជា មុនី ធ្លាប់ប្រៀបធៀបការសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា ទៅនឹងការធ្វើឃាត ក្នុងប្រព័ន្ធឃាតកម្មមួយ ឬជាការប្រហារជីវិត ដោយមានការរៀបចំទុកជាមុន។
លោក ជា មុនី៖ «កាលណាសមត្ថកិច្ចចង់ធ្វើអ្វីមួយ ទាល់តែមេបញ្ជា បើមេបញ្ជាស៊ើបភ្លាម ហើយបើមេអត់បញ្ជាអត់ស៊ើបទេ។ អ្វីៗ នៅក្នុងករណីឃាតកម្មលោក ជា វិជ្ជា ដូចជាមិនពិបាកក្នុងការឆ្ងល់ទេ សម្រាប់ខ្ញុំ។ បើសមត្ថកិច្ចខ្នះខ្នែងធ្វើចាប់បានភ្លាម»។
ក្នុងខួប ២១ឆ្នាំ នៃការបាញ់សម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា ប្រធានស្ដីទីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក សម រង្ស៊ី បានបង្ហោះនៅលើហ្វេសប៊ុករបស់លោក នូវខ្សែភាពយន្ត ស៊ើបអង្កេតជាភាសាខ្មែរ អំពីការសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា។ ខ្សែភាពយន្តស៊ើបអង្កេតនេះ ផលិតដោយក្រុមហ៊ុនអាមេរិកកាំង ឈ្មោះ ឡៅដ៍ ម៉ៅស៍ ហ្វីមស៍ (Loud Mouth Films) ក្នុងនោះ ក៏បានស្រង់សម្ដីសាក្សីនៅកន្លែងកើតហេតុ គឺអ្នកលក់ កាសែតលោកស្រី សុធី។ លោកស្រីបាននិយាយអំពីបុគ្គលក្នុងផែនការឃាតកម្ម ដែលបានទូរស័ព្ទរាយការណ៍ ទៅថ្នាក់លើរបស់គេ បន្ទាប់ពីការបាញ់សម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា។
អ្នកលក់កាសែតលោកស្រី សុធី៖ «គេឈរទូរស័ព្ទនៅហ្នឹង តែគេនិយាយទៅអ្នកណា ខ្ញុំអត់ដឹងទេ នៅពេលបាញ់ហើយភ្លាម ប្រហែលជា ៥នាទីក្រោយ នៅពេលហ្នឹងគេចាប់ផ្ដើមយកចេញហើយ ហើយថ្នាក់លើបញ្ជាមកថា ឱ្យយកចេញភ្លាមៗ សពហ្នឹង អត់ទុកនៅហ្នឹងទេ»។
ក្រោយពីការបាញ់សម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា មេដឹកនាំសហជីពមូលដ្ឋានពីររូបទៀត ក៏ត្រូវបានបាញ់សម្លាប់ គឺលោក រស់ សុវណ្ណារ៉េត ក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០០៤ និងលោក ហ៊ី វុទ្ធី ក្នុងឆ្នាំ២០០៧។
អត្ថបទដែលទាក់ទង៖
ឃាតករសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា អាចរកឃើញ នៅក្រោយពេលលោក ហ៊ុន សែន ធ្លាក់ពីអំណាច
ភរិយាលោក ជា វិជ្ជា មិនរំពឹងថា ទទួលបានយុត្តិធម៌ពីរបបដឹកនាំបច្ចុប្បន្នរកឃាតករពិត
តុលាការកំពូលចេញដីកាបង្គាប់ឱ្យស៊ើបអង្កេតរឿងក្ដីសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា ឡើងវិញ
CCHR៖ រដ្ឋាភិបាលមិនឱ្យបញ្ចាំងកុនឯកសារ តើនរណាសម្លាប់ ជា វិជ្ជា
តុលាការក្រុងភ្នំពេញស៊ើបអង្កេតករណីឃាតកម្មលើលោក ជា វិជ្ជា ឡើងវិញ
មតិជុំវិញការដោះលែង ប៊ន សំណាង និង សុខ សំអឿន ឱ្យនៅក្រៅឃុំបណ្ដោះអាសន្ន
ប្រធានសហព័ន្ធសហជីពសេរីកម្មករ លោកស្រី ទូច សើ លើកឡើងថា ការបាត់បង់ លោក ជា វិជ្ជា និងមេដឹកនាំសហជីពផ្សេងៗទៀត គឺជាការបាត់បង់បង្អែកដ៏រឹងមាំ ក្នុងការការពារសិទ្ធិ និងប្រយោជន៍កម្មករ។
លោកស្រី ទូច សើ៖ «សង្គមយើងបច្ចុប្បន្ន វាពិបាកមិនងាយរកភាពយុត្តិធម៌ ឱ្យអ្នកដែលមានភាពស្មោះត្រង់ ជាមួយនឹងកម្មករ ក៏ដូចជា បងប្អូនយុវជនខ្មែរយើងទាំងអស់ គឺមិនមានភាពល្អប្រសើរ។ ខ្ញុំយល់ឃើញថា ចំណុចកន្លែងនេះ នៅមានការខ្វះខាត»។
អតីតស្នងការនគរបាលរាជធានីភ្នំពេញលោក ហេង ពៅ ធ្លាប់ប្រាប់កាសែត បរទេស មុនពេលលោក ហ៊ុន សែន ចាប់ខ្លួនលោកពីប្រទេសម៉ាឡេស៊ីនៅក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៦ថា អតីតអគ្គស្នងការនគរបាលជាតិលោក ហុក ឡង់ឌី បានបញ្ជា ឱ្យលោកចាប់លោក សុខ សំអឿន និងលោក ប៊ន សំណាង ឱ្យទទួលខុសត្រូវ លើការសម្លាប់លោក ជា វិជ្ជា។
ជុំវិញរឿងឃាតកម្មលើមេដឹកនាំសហជីពលោក ជា វិជ្ជា ក្រុមអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សជាតិ និងអន្តរជាតិរិះគន់ថា អតីតរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន អាចមាន ជាប់ពាក់ព័ន្ធដោយផ្ទាល់ ទៅនឹងករណីធ្វើឱ្យមានវប្បធម៌និទ្ទណ្ឌភាពនៅក្នុងសង្គមកម្ពុជា ហើយក៏បង្ហាញដែរថា វប្បធម៌និទ្ទណ្ឌភាពនេះ បន្តរហូតមកដល់រដ្ឋាភិបាលកូន ដែលដឹកនាំដោយលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត។
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ (Human Rights Watch) ធ្លាប់បានចេញរបាយការណ៍ថា អំពើឃាតកម្មជិត ៣០ឆ្នាំមកនេះ ដូចជា ការធ្វើគត់ព្រះសង្ឃ សំ ប៊ុនធឿន ការសម្លាប់លោក ឈុត វុទ្ធី លោកបណ្ឌិត កែម ឡី លោក ជា វិជ្ជា និងប្រធានសហជីពកម្មករមួយចំនួនទៀត មានចរិតនយោបាយ និងជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ ដែលអាចជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអ្នកមានអំណាចក្នុងរដ្ឋាភិបាល។ អំពើឃាតកម្មទាំងនេះ រួមទាំងការសម្លាប់អតីតសមាជិកសភាគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចុងក្រោយ គឺលោក លិម គិមយ៉ា សុទ្ធតែត្រូវអ្នកឃ្លាំមើល ទាញភ្ជាប់នឹងរដ្ឋាភិបាលគ្រួសារត្រកូលហ៊ុន៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។