Mutexessisler merkiziy asiyaning bügünki weziyitini muhakime qildi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2015.08.04
ottura-asia-305.jpg Ottura asiyaning xeritisi. 2009-Yili noyabir.
http://en.wikipedia.org

Bügünki künde merkiziy asiya rayonida shekillen'gen qiyin bir weziyette bashqa memliketler qatarida qazaqistanmu siyasiy, iqtisadiy özgirishlerni bashtin kechürmekte. Bu jehette sabiq ottura asiya sowét jumhuriyetlirining, bolupmu xitay we rusiye bilen bolghan alaqiliri muhim orunda turidu. Bu heqte qazaqistanliq mutexessisler özlirining emgekliride tekitlimekte.

Ene shundaq tetqiqatlarning biri “Qazaqistan merkiziy asiyaning yéngi gé'osiyasiy we rayonluq özgirishliri sistémisida” namliq emgektur. Kitab kirishme qisim, üch bab we xulasidin terkib tapqan bolup, u gé'osiyasiy we rayonluq sahelerdiki tetqiqatlarni öz ichige alidu. “Merkiziy asiyadiki gé'osiyasiy we rayonluq jeryanlar tetqiqatlirining ilmiy-métodologiyilik asasliri” dep atalghan birinchi bab “Merkiziy asiyadiki zamaniwi rayonluq we gé'o'iqtisadiy weziyet”, “Qazaqistanning merkiziy asiyadiki rayonluq we gé'osiyasiy dinamikisi we türkiy tilliq memliketlerning birlishishi”, “Merkiziy asiya rayonida we qazaqistandiki gé'osiyasiy menpe'etler we milliy tereqqiyat” dégen'ge oxshash qisimlardin, “Qazaqistan we merkiziy asiya memliketliride gé'osiyasiy we rayonluq özgirishler sistémisidiki xitay we özbékistanning roli” namliq ikkinchi bab “Qazaqistan we xitay sh u a r hemkarliqining soda-iqtisadiy nuqti'inezerliri”, “Qazaqistan we özbékistan hemkarliqining soda-iqtisadiy nuqti'inezer nezerliri” oxshash qisimlardin, emdi “Qazaqistan jumhuriyiti we uninggha chégridash döletlerning ékologiyilik, démografiyilik we ijtima'iy-iqtisadiy ehwalidiki özgirishlerning yönilishlirini bahalash” namliq üchinchi bab bolsa, “Shangxey hemkarliq teshkilatining uning jawabkarliqi astidiki rayondiki toqunushlarni hel qilishtiki mumkinchilikliri we kélechiki” “Tamozhna ittipaqining yawro'asiya iqtisadiy ittipaqigha özgirishi we uning merkiziy asiyadiki ijtima'iy-iqtisadiy jeryanlargha tesiri” we bashqimu qisimlardin qurulghan.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan tetqiqatning bash aptori, elfarabi namidiki qazaq milliy uniwérsitétining proféssori, jughrapiye penlirining doktori shéripjan nadirof mezkur kitabning meqsiti heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Bu kitabning meqsiti ottura asiyadiki memliketlerning ehwali bilen tonushturush. Ottura asiyaning uzun tarixida héchqachan birlik, bir rayon bolmighan. Shunglashqa milletlerning arisida öz - ara bérish ‏- kélish elwette bar, biraq, yawropa xelqliri yaki bashqa rayonlardiki xelqlerdek zich emes. Hazirqi hayatta ottura asiya intayin mesililik rayon boluwatidu, sewebi memliketler arisida, her türlük étnikiliq guruppilar arisida ziddiyet, chüshenmeslik boluwatidu. Bizning aldimizgha qoyghan meqset, bu iqtisadiy birlishish üchün qandaq mumkinchilikler bar, qandaq yaxshi amillar bar we qandaq qiyinchiliqlar bar, shularning asasida ottura asiyadiki weqelerni, ehwallarni iqtisadiy analiz yasap, shuning yollirini körsitish.”

Sh. Nadirofning éytishiche, mezkur kitab aptorliri qazaqistan iqtisadining hejimlik teshkillinishini merkiziy asiya memliketlirining rayonluq we gé'osiyasiy özgirishliri, islahatliri asasida qaraydu. U merkiziy asiyaning, étniklar ara, siyasiy, memliketler ara qarimu-qarshiliqlar ochaqlirining mewjut ikenliki bilen dunyaning bashqa rayonliridin perqlinidighanliqini, chégrilar ara su mesilisini hel qilishta döletlik usullirining yoqluqini, buning hemmisi merkiziy asiya weziyitini xéli murekkepleshtüridighanliqini körsitidu. Lékin mushuninggha qarimay, kéyinki waqitlarda ijabiy hadisilerning yüz bériwatqanliqini, yeni ikki tereplimilik, köptereplimilik hemkarliqning küchiyiwatqanliqini tekitleydu. Sh. Nadirofning körsitishiche, merkiziy asiya bügünki künde tashqi küchlerningmu qattiq tesirige uchrawatidu, sewebi bir-birige qarimu-qarshi memliketler merkiziy asiyani özlirining gé'osiyasiy menpe'etlirini emelge ashurush meqsitide paydilanmaqta. Bu, elwette, merkiziy asiya xelqlirini teshwishlendüridu.

“Qazaqistan merkiziy asiyaning yéngi gé'osiyasiy we rayonluq özgirishliri sistémisida” namliq bu emgekke shundaqla yuriy buluktayéf, gulnare nyusupowa, mehmet arslan, ruslan hézimof, aysulu kalimurzina kebi on ikki aptor qatnashqan. Kitab keng kölemdiki mutexessislerge, alimlargha, aliy oqush orunlirining oqutquchiliri we oqughuchilirigha béghishlan'ghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.