Yeken weqesining bir qisim sirliri échildi (1)

Muxbirimiz shöhret hoshur
2014.10.07
yeken-weqesi-ghulam-toxti.jpg Uyghur isyanchilar teripidin görüge élinip, xitay saqchiliri teripidin qoshup étiwétilgen ghulam toxti. 2014-Yili may, yeken.
RFA

Xitay terep 28-iyul yeken weqesi heqqide élan qilghan axbaratida yéza bashliqi ghulam toxti bilen yéza intizam tekshürüsh sékrétari abdughéni turdining atalmish térrorchilar teripidin öltürülgenlikini élan qilghan we hetta ulargha atap matem murasimimu ötküzgen idi. Muxbirimiz ikki aygha yéqin izdinish arqiliq mezkur ikki emeldarning a'ile-tawabi'atliri bilen alaqilishish pursitige érishti. Weqede ölgen ikki emeldarning ayallirining ashkarilishiche, ghulam toxti bilen abdughéni turdi weqe yüz bergen küni isyanchilar teripidin görüge élin'ghan. Xitay qoralliq küchliri isyanchilarni qorshawgha alghanda, ghulam toxti bilen abdughéni turdinimu qoshup oqqa tutqan. Esir ghulam toxti neq meydanda qoligha kanay élip xitay qoralliq küchlirige “Biz özünglarning adimi, bizni atmanglar” dep muraji'et qilghan, emma xitay terep bu muraji'etke perwa qilmighan. A'ilisidikiler jeset we kiyimdiki izlardin abdughéni turdining kökrek qismigha 4 pay oq tegkenlikini bayqighan, abdughénining ayali tursun'gül xanim, yoldishining 50 métir ariliqtin étiwétilgenlikini ilgiri sürdi.

Ghulam toxtining ayali bilen söhbet

So'al: siz yeken weqeside qaza qilghan döngbagh yéza bashliqi ghulam toxtining ayalimu?
Jawab: shundaq men shu.
So'al: yoldishingizning qazagha yoluqush jeryani heqqide sizge némiler bildürüldi?
Jawab: shu küni döngbagh yéza sékrétari “Élishquda weqe chiqti, derhal döngbaghqa kéling” dep téléfon qilghan iken, shunga yézining intizam tekshürüsh komitéti sékrétarini élip yolgha chiqqan, ikkisining biri muqimliqqa, yene biri intizamgha mes'ul bolghachqa. Men yoldishimgha “Döngbaghqa barghiche élishqudin ötisiz, xeterlik barmang, saqchilar néme ish qilidu? dölet herbiylerni némishqa baqidu” dédim. U “Men élishquda 6 yil ishligen, endishe qilma” dep yolgha chiqqan.
So'al: qeyerge kelgende ish chiqiptu?
Jawab: élishqugha kelgende chong yolda mashinilarning köyüp ketkinini körüp, oq yol bilen emes, yan yol bilen méngiptu, shu ariliqta shulargha (isyanchilargha) yoluqup qaptu. Uningghiche barliq chong-kichik yollar (herbiyler teripidin) qamal qilinip boptu.
So'al: ularning görüge élin'ghan yéri qeyer iken?
Jawab: nochi kent.
So'al: undaqta, herbiyler isyanchilarni qorshighan chaghda, ghulam toxtimu teng qorshawda qaptu-de?
Jawab: shundaq boptu: u partiye-hökümet bizni qoghdaydu dep oylighan, ish undaq bolmay qaptu. Ölümge kelgenler bek échinip ketti, xelq ichide tesiri bek yaxshi idi....
So'al: undaqta, sizche yoldishingizni u yerdiki xelq öltürmidi?
Jawab: yaq, undaq qilmaydu....

Abdughéni turdining ayali bilen söhbet

So'al: siz yeken weqeside qaza qilghan döngbagh intizam sékrétari abdughéni turdining ayalimu?
Jawab: shundaq.
So'al: abdughinining bedinidin 4 pay oqning izi bayqaldi dégen gep toghrimu?
Jawab: toghra.
So'al: jesetni siz kördingizmu?
Jawab: kördüm, qarisam kökrikide 4 pay oqning izi, körüp hoshumdin kettim.
So'al: izning pichaq izi emes, oq izi ikenlikini qandaq bildingiz?
Jawab: töshük bek kichik tursa...Uning üstige etisi kiyimini ekelgende gangsirida (maykisida) töt töshük bar, u pichaqning izi emes, töshükte köyük izi bar....
So'al: oqta ölgenlikini bilgendin kéyin, uruq-tughqanlarning inkasi néme boldi?
Jawab: qéyin'apam kiyimni kötürüp erz qilghili mangimen dégen, yoldishimning ini-singilliri hemmisi xizmetchi bolghachqa, bolghuluq boldi dep qéyin'apamning aldini tosuwaldi.
So'al: saqchilargha, bu oqta ölüptu, özünglar öltürüpsiler démidinglarmu?
Jawab: wilayettin bashliqlar yoqlap kelgende qéyin'apam dédi: “Kinolardimu 1000 ademning ichidin birni qutuldurup chiqalaydiken, siler némishqa 50-60 ademning ichidin ularni qutuldurup chiqmidinglar, ularni özünglar xizmetke chaqirip, özünglar étiwetsenglar qandaq bolidu” dep yighlidi. Bashliqlar “Ular(isyanchilar) ningmu qolida qoral bar, uzun étishish boldi” dep teselli berdi.
So'al: undaqta oqta ölgenlikini étirap qildi dégen gep?
Jawab: shundaq. Biraq xenzulardin ölgenlerning héchqaysi biri oqta ölmeptu, ularning (isyanchilarning) qolida qoral bolghan bolsa, xenzulardinmu oqta ölgenler bolatti..
So'al: shu neq meydanda, ghulam toxtilar bilen isyanchilar yaki eskerler arisida néme gepler bolun'ghanliqidin xewiringlar boldimu?
Jawab: ghulam shangjyangning (eskerlerge) “Biz özünglarning adimi bizni atmanglar” dep labada sözligenlikini anglidim.
So'al: bizni atmanglar dégen gepni xenzuche deptumu? Uyghurchimu?
Jawab: xenzuche. Chünki her ikkisi xenzuche bilidu?
So'al: undaqta, ularning awazi eskerlerge yetmey qalghan ishmidu-ye?
Jawab: yaq, undaq emes, oq yéqinla yerdin, 50-100 métir yerdin étiliptu.
So'al: emise, uqushmastin étiwétish éhtimali yoq dégen gep?
Jawab: yoq. Étip öltürüwetküche, putigha étip aman qoyghan bolsimu öyde baqarduq....

Yuqirida 28-iyul yeken weqeside ölgen ikki Uyghur emeldarning xitay terep dégendek pida'iylar teripidin emes, xitay qoralliq küchliri teripidin étiwétilgenliki heqqide tepsiliy xewer berduq.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.