Jorj washin'gton uniwérsitétida Uyghur milliy kimliki heqqide yighin chaqirildi

25-May küni washin'gton shehridiki jorj washin'gton uniwérsitida amérika Uyghur birleshmisi, Uyghur akadémyesi, Uyghur insan heqliri qurulushi teshkilatining ortaq sahibxanliqida muhakime yighini échildi. Yighinda nuqtiliq qilip bügünki Uyghur jem'iyiti duch kéliwatqan kimlik kirizisi hemde uninggha munasiwetlik bir qatar mesililer muzakire qilindi.

Bu qétimqi yighin muhajirettiki Uyghurlarning da'imliq kolléktip pa'aliyetlirige oxshash aldi bilen “Sherqiy türkistan marshi” gha hörmet bildürüshtin bashlandi. 

Shuningdin kéyin chüshtin burunqi muhakime yighinining riyasetchisi supitide, amérikidiki tibbiy penler alimliridin rishat abbas échilish nutiqi sözlidi. U sözide nöwette Uyghurlarning zor kölemlik tutqun we basturush sewebidin éghir zulmetke duchar bolghanliqini, shuning bilen birge Uyghurlarning tarixtiki eng qarangghu dewrge mehkum bolup, néme qilishini bilelmey téngirqap turiwatqanliqini, shuningdek Uyghurlarning milliy kimlikining yoqilish xewpige yüzliniwatqanliqini eslitip: “Bügünki yighinda mutexesislirimiz wetinimiz sherqiy türkistanda zadi némilerning boluwatqanliqi, Uyghurlar we bashqa yerlik xelqler xitay hökümitining mudhish hökümranliqida qandaq azab-oqubetke duchar boluwatqanliqi heqqide melumatlar béridu” dep körsetti. 

Bügünki muhakime yighinigha alahide teklip qilin'ghan mutexesislerdin dréksil uniwérsitétining proféssori rébike kloziy aldi bilen söz élip, Uyghur jem'iyitidiki sheher muhitida Uyghurlarning qandaq orun tutiwatqanliqi heqqide chüshenche berdi. Uning pikriche, nöwette Uyghur jem'iyiti nöwette duch kéliwatqan bir zor mesile Uyghurlarning nopus nisbitidiki jiddiy özgirish bolup, ürümchi, sanji, chöchek qatarliq xitay nopusi köp sanliqni igileydighan sheherlerdiki kishi béshigha toghra kélidighan milliy ishlepchiqirish omumi qimmitining aqsu, qeshqer, xoten qatarliq Uyghurlar köp sanliqni teshkil qilidighan sheherlerningkidin zor derijide yuqiri boluwatqanliqi, buninggha qoshulup nöwette ma'arip siyasitide körülüwatqan jiddiy özgirishler hemde diniy hoquqlar bilen amanliq tedbirlirining tirkishishi qatarliqlarning Uyghur jem'iyiti üchün zor bésim peyda qiliwatqanliqini bayan qildi. 

Ariliqta yighin'gha ishtirak qilish üchün kelgen amérika dölet mejlisining sabiq xadimi, “Uyghurlarning dosti” dep tonulghan xans ependi sözge teklip qilindi. U Uyghur dawasining amérikida, bolupmu amérika dölet mejliside bilinishide bésip ötken musapilerni eslep ötkech amérikidiki Uyghur siyasiy pa'aliyetchilirining buninggha köp ejir qilghanliqini, özining buningdin kéyinmu qolidin kélishiche Uyghur dawasigha yar-yölek bolidighanliqini bildürdi. 

Shuningdin kéyin yighin'gha teklip qilin'ghan mutexessislerdin adwokat nuri türkel söz élip, nöwette xitay hökümitining Uyghurlargha qarita ularning xitay asasiy qanunida belgilen'gen barliq heqlirini ret qiliwatqanliqini, shundaqla xitay hökümitining özliri imza qoyghan barliq xelq'araliq ehdinamilerge xilap halda Uyghurlarni basturiwatqanliqini bayan qildi. Shuningdek amérikida maqullashtin ötken “Magnitiski qanuni” we bashqa wasitilerni Uyghur dawasi üchün qollinishqa bolidighanliqini tekitlidi.

Shuningdin kéyin brayin mawr uniwérsitétining proféssori lawrén xansén söz élip nuqtiliq halda Uyghurlar diyaridiki weziyetning “Medeniyet urushi” sheklini alghanliqini bayan qildi. Kolumbiye uniwérsitétining tetqiqatchisi memet émin bolsa xitay hökümiti ijra qiliwatqan qattiq qolluq idare qilish siyasitining weten ichi we sirtidiki Uyghurlarning rohiy dunyasigha qandaq selbiy tesirlerni peyda qiliwatqanliqini tibbiy nuqtidin sherhlidi. Shuningdek özining muhajirettiki 800 din köprek Uyghurdin toplighan ray sinash matériyalliri arqiliq nöwette bu Uyghurlardin 70 pirsenttin köprekining xitay hökümiti ijra qiliwatqan basturush siyasitining biwaste yaki biwaste tesirige uchrighanliqini körsetti.

Bügünki yighin'gha alahide teklip qilin'ghan, emma xizmet sewebidin yighin neq meydanigha kélelmigen yene bir kishi amérikining diplomatiye saheside uzun yil xizmet qilghan growér joséf rés idi. Rés ependi ilgiri a q sh ning sherqi timordiki bash elchisi bolup xizmet qilghan bolup, Uyghur dawasining aktip qollighuchiliridin biri idi. U yighin'gha tor téléwiziyesi arqiliq söz qilip, muhajirettiki Uyghurlar, bolupmu Uyghur dawasigha küch bériwatqan rabiye qadir, rishat abbas, roshen abbas, ömer qanat qatarliq shexslerning, shuningdek amérika Uyghur birleshmisi we erkin asiya radiyosi Uyghur bölümi muxbirlirining béshigha kéliwatqan dishwarchiliqlargha chongqur hésdashliq qilidighanliqini bildürdi. 
Bügünki yighinning chüshtin kéyinki qismida “Dunya xristi'anlar ittipaqi” ning washin'gton shehiridiki xadimi luyiza gréw, Uyghur akadémiyesining re'isi abdulhemid qaraxan, Uyghur insan heqliri qurulushining xadimi nikol morgért qatarliqlarmu oxshash bolmighan témida doklat bérip, nöwettiki Uyghur jem'iyiti duch kéliwatqan xitaylashturush, ana til kontrolluqi we Uyghur medeniyet miraslirining xarab bolushi qatarliq saheler boyiche doklat berdi.

Yighin ariliqida bügünki yighinni teshkilligen orunlardin Uyghur akadémiyesining re'isi abdulhemid qaraxan ayrim ziyaritimizni qobul qildi. U nöwettiki Uyghur jem'iyiti ghayet zor kiriziske duch kéliwatqan ehwalda bügünki yighinni échishning weziyetning teqezzasi ikenlikini bildürdi. 

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi élshat hesenmu bu heqte ayrim ziyaritimizni qobul qilghanda özlirining puqrawi teshkilat bolsimu néme üchün bu qétimqi muhakime yighinini échishqa pa'al ishtirak qilghanliqi heqqide chüshenche berdi. 

Bügünki yighin'gha washin'gton shehiridiki Uyghur jama'iti, aliy mektep oqughuchiliri we her sahe kishiliri qatnashti.