“Sherqiy türkistanda musulmanlar üstidin yürgüzüliwatqan xitay zulumi” dégen témida yighin ötküzüldi

2015 - Yili 2 - ayning 22 - küni türkiyining chorum shehiride “Sherqiy türkistanda musulmanlar üstidin yürgüzüliwatqan xitay zulumi” dégen témida yighin ötküzüldi. Bu yighinni ikle jem'iyiti bilen i ha ha insaniy heq - hoquq yardem fondining chorum shöbisi birlikte oyushturghan bolup, yighin'gha sherqiy türksitan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'is wekili abdullah qeshqerli we yashlar bölümi mes'uli abdusalam tekliman teklip bilen qatniship yighinda söz qildi.

Yighinda i ha ha insaniy heq - hoquq yardem fondining chorum shöbe mes'ulliridin adwokat ömer qilich ependi échilish nutiqi sözlidi.

Ömer qilich sözide mundaq dédi: islam ümmiti texminen 150 yil ilgiri ümmet chüshenchisini yoqitip qoyghandin kéyin intayin ajiz halgha chüshüp qalghan, netijide sherqiy türkistan zéminigha oxshash köpligen islam diyarliri ishghal qilindi we fikri jehettimu hazirghiche ishghal astida turuwatqan islam diyarliri mewjut. Sherqiy türksitan rayoni islam medeniyitining 1000 yilliq mirasini saqlap kéliwatqan bir zémindur. Imam buxari, mehmut qeshqiri, yüsüp xas hajip, ibni sina, farabigha oxshash nurghunlighan alimlar bu zéminda yétiship chiqip ilim - meripetni dunyagha tarqatti.

Yighinda söz qilghan sherqiy türksitan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'is wekili abdullah qeshqerli Uyghurlar toghrisida toxtilip mundaq dédi: sherqiy türksitan xelqi 65 yildin buyan insan körmigen éghir zulumlarni béshidin ötküziwatidu. Ishghalchilar sherqiy türkistanni dunyadin munasiwetni üzüp, ayrim tutup keldi. Kündin - kün'ge, xitay her jehettin kücheygenséri sherqiy türksitandiki musulmanlarning qiyinchiliqliri téximu éghirlashti. Bügünki künde pütün dunyada ézilgen milletler oyghan'ghan bolsimu, zenjir - kishenler bir - birlep qirilghan bolsimu, her terepte bahar heriketliri, erkinlik we azadliq mesh'elliri yéqilghan bolsimu, xitay sherqiy türksitanda diniy itiqad, wijdan erkinliki we kiyim - kichek kiyish shundaqla en'eniwiy yashash hoquqlirigha biwasite mudaxile qilip, ochuq - ashkara qarshi chiqmaqta we cheklime qoymaqta. Dölet emeldarlirimu dunyaning köz aldida héch teptartmastin bayanat élan qilidu, tehdit sélip heywe qilish xaraktérlik bayanatlar béridu. Qarshi chiqqanni urup öltürimiz dep ochuq tehdit qilip héch ikkilenmestin basturush heriketlirini dawam qiliwatidu.

Yighinda söz qilghan abdullah qeshqerli Uyghurlarning milliy ma'arip we til yéziqliri toghrisida toxtilip mundaq dédi: xitay da'iriliri Uyghur tilini mekteplerde derstin qaldurup uning ornigha xitay tilida ders ötüshni yolgha qoydi. Yeni milliy ma'arip xitaylashturuldi. Sherqiy türkistanning éntik milliy en'enisini yoqitish meqsitide, tereqqiy qildürüsh nami astida kona sheherlerni örüp - yiqitip yerlik xelqni qesten bashqa yerlerge köchüshke mejburlidi. Ularning ornigha nechche milyon xitayni köchürüp yerleshtürüsh pilanini mexpi halda dawam qildüriwatidu. Mushundaq dawam qilidighan bolsa aldimizdiki yillar ichide sherqiy türkistan pütünley xitayliship kétishi we sherqiy türkistan mesilisi toghrisida söz qilishmu héchqandaq mena ipadilimeydighan halgha kélip qélishidin endishe qiliwatimiz.

Abdullah qeshqerli sözining axirida mundaq dédi: xitay sherqiy türkistan kürishini tüp yiltizidin yoqitish üchün qolidighan kélidighan pütün imkaniyetlerni ishqa séliwatidu. Bu mesilini yoqqa chiqirish üchün sherqiy türkistan tarixini, xelqning milliy iradisini yoqqa chiqirish üchün sherqiy türksitan dawasi üchün küresh qiliwatqan shexs we teshkilatlargha térrorluq qalpaqni keydürüsh meqsitide dawamliq tetür teshwiqat élip bériwatidu. Mexpiy pa'aliyetler yürgüzüp qattiq tirishchanliq körsetmekte.

Abdullah qeshqerli yighinda yene, Uyghurlarning 2015 - yili 1 - aydin bashlap diniy erkinlikni chekleshni qanunlashturghanliqini, diniy ölimalarni we öylerde olturghan ata - ana, acha - singillarni meydan'gha toplap usul oynashqa mejburlawatqanliqini, islami étiqad we milliy qimmet qarashlirini xorlap kemstiwatqanliqini bildürdi.

Abdullah qeshqerli mundaq dédi: sherqiy türkistanda kishilik hoquq tajawuzchiliqi kishini qattiq endishe qildüridu. Islam dunyasi bolupmu türkiye dölitining sherqiy türksitanliqlarning qiyinchiliq mesililirini, xitayning ichki ishi dégen tetür teshwiqatigha aldanmastin, jiddiy bir shekilde köngül bölüshi, kéreklik qedemlerni bésishi kérek bolmaqta. Bu heqte ammiwiy teshkilatlar we türkiyining her bir angliq kishliri musulman qérindash bolush süpiti bilen insanperwetlik jehette kéreklik mejburiyet, mes'uliyetni ada qilishi kérek.

Biz bu yighin toghrisida toluq melumatqa érishish üchün yighin'gha qatnashqan abdusalam teklimakan bilen söhbet élip barduq.