Xitay türkiyede “Lagér mesilisi” toghrisidiki tetür teshwiqatini bashliwetti

Xitay da'iriliri Uyghur diyaridiki jaza lagérlirini “Kesip ögitilidighan, intayin köngüllük bir jay”, dep teshwiq qilishi dawamlashmaqta. Hetta xitay chet döletlerge Uyghurlarnimu öz ichige alghan hey'etlerni ewetip tetür teshwiqat élip barmaqta.

“Xitay uchur tori” ning 23-öktebir küni bésilghan “Xitay shinjang medeniyet almashturush hey'iti türkiye axbarat organliri we tetqiqat merkezliri bilen pikir almashturdi” serlewhilik xewiri xitayning izchil dawamlishiwatqan tetür teshwiqatining misali dep qaralmaqta. Xewerde mezkur hey'etning 22-öktebir küni istanbuldiki asiya istratégiye tetqiqat merkizi we démir ören xewer agéntliqi mes'ulliri bilen körüshüp, shinjangning tereqqiyati we térrorchiliqqa qarshi turush mesiliside pikir almashturghanliqi bayan qilin'ghan. Xewerde démir ören xewer agéntliqi mes'ulliri bilen élip bérilghan uchrishishta xitayning azsanliq milletlerge yürgüzüwatqan diniy siyasiti, shinjang rayonida tarix we medeniyet jehette qolgha keltürgen netijiliri toghrisida muzakire bolghanliqi éytilghan. Hey'et bashliqi, xitay ijtima'iy penler akadémiyesi chégra rayon tetqiqati bölümi mudiri shin guwangchéng “Shinjangning yipek yoli tügünidiki rayon ikenlikini, türkiyening bu rayonni toghra chüshinishi, xitayning islahat siyasitini etrapliq chüshinishi üchün zor ehmiyetke ige ikenliki” ni ilgiri sürgen.

Uningdin bashqa yene bu ziyaret heqqide démir ören xewer agéntliqining tor gézitide élan qilin'ghan xewerde, hey'etni mezkur agéntliqning mudiri salih zeki saridanishmet ependining qobul qilghanliqi, xewer agéntliqi toghrisida melumat bergenliki bayan qilin'ghan. Uchrishishta xitay hey'itining bashliqi türkiye bilen xitay otturisidiki öz'ara ishench kücheyse xitayning türkiyege salidighan meblighiningmu köpiyidighanliqini, xitayning türklerge wiza jehette qolayliq shara'it yaritip béridighanliqini ilgiri sürgenliki yézilghan.

Xewerde süriye we ottura asiyadiki térrorluq pa'aliyetliri tilgha élin'ghan bolup, “Xitay uchur tori” diki xewerde orun alghan “Shinjang” tilgha élinmighan.

Biz bu uchrishish heqqide téximu tepsiliy melumat igilesh üchün istanbuldiki asiya istratégiye tetqiqat merkizi mu'awin re'isi éhsan toy ependi bilen téléfon söhbiti élip barduq. U, xitay wekiller ömikining bu ziyaritining teshwiqat meqsiti bilen élip bérilghan bir ziyaret ikenlikini, xitayda, bolupmu shinjang Uyghur aptonom rayonida insan hoquqliri mesilisi yoqluqigha a'it doklatlirini özlirige bergenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Biraz teshwiqat meqsitide élip bérilghan ziyarettek turidu. Men ularning sözliridin 2 yildin béri Uyghurlargha qarita bezi siyasetlerni élip bériwatqanliqini chüshendim. Ular bizge shinjangdiki insan heq we hoquqliri, u yerdiki erkinlik, azsanliq milletler toghrisida teyyarlighan 3 parche doklatini berdi. Bulardin sirt Uyghur rayonigha xitay salghan mebleghler toghrisida melumat berdi.”

Éhsan toy ependi xitay hey'etning lagér mesilisini tilgha alghanliqini, bu ziyarette gerche türkiye bilen bolghan tijariy munasiwetlermu anglitilghan bolsimu, omumen qilip éytqanda teshwiqat meqsiti bilen élip bérilghan ziyaret ikenlikini bayan qilip mundaq dédi: “Lagér mesilisi toghrisida toxtaldi. Buning amérika we yawropa döletliri teripidin tenqid qiliniwatqanliqini dédi. Men shuni soridim. Lagér dégen néme? türkiyede buni qilsa qilghan ademning eqlidin gumanlinidu. Men buni dégendin kéyin xitay hey'iti lagér mesilisi toghrisida éghiz achmidi. Men bu uchrishishtin shuni chüshinip yettimki, ular Uyghurlar mesilisi toghrisida teshwiqat élip bérish üchün kéliptu”.

Kéyinki künlerde türkiye parlaméntidiki bezi öktichi partiyeler, bezi ammiwi teshkilatlar “Jaza lagérliri” mesilisi toghrisida bayanatlar élan qilip, xitay hökümitini eyiblimekte, mezkur mesilige türk radi'o-téléwiziye we gézitlirimu orun bermekte. Xitay hey'etlirining türkiyede bundaq teshwiqat élip bérishidiki meqsiti néme? ular bundaq qilish arqiliq meqsitige yételemdu? enqerediki istratégiyelik tetqiqat merkizi mutexessisi doktor erkin ekrem xitayning türkiyeni Uyghur dewasining merkizi dep qaraydighanliqini, shunga burundin tartip bundaq ziyaretlerni élip bériwatqanliqini emma ular oylighandek tesiri bolmaywatqanliqini bayan qildi.

Türkiyede aktip pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan teshkilatlar munbiri re'isi hidayetulla oghuzxan ependi ziyaritimizni qobul qilip, xitayning türkiyede élip bériwatqan bu xil tetür teshwiqatigha qarita, sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliriningmu pa'aliyetlirini kücheytidighanliqini bayan qildi.

Doktor erkin ekrem xitayning normalda Uyghurlarni türkiyege kelgili qoymay, teshwiqat üchün Uyghurlarni élip kélishi xitayning tetür teshwiqat üchün kelgenlikini asanla ashkarilap qoyidighanliqini bayan qildi.