Cấp cứu Âu châu

Chủ tịch Hội đồng Châu Âu Herman Van Rompuy (trái) và Chủ tịch Ủy hội châu Âu Jose Manuel Barroso phát biểu với báo giới sau khi EU quyết định tạo ra một quỹ khẩn cấp cứu nguy 16 thành viên EU hôm 07/05/2010 tại Brussels, Bỉ.

Nhưng liệu kế hoạch cấp cứu Hy Lạp và ổn định kinh tế Âu Châu có đạt kết quả hay không và hậu quả sẽ là những gì cho khối tiền tệ Euro mà Hy Lạp là một thành viên? Diễn đàn Kinh tế nêu câu hỏi đó cho nhà tư vấn kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa qua phần trao đổi do Việt Long thực hiện sau đây.

"Hy Lạp Hoá"

Việt Long: Tình hình châu Âu và Hy Lạp trong những ngày gần đây khiến chúng tôi nhớ lại và phải lục lại các hồ sơ cũ thì thấy là trong chương trình ngày 10 tháng Hai, là ngay trước Tết Nguyên đán, ông có phân tích nỗi bất trắc của kinh tế châu Âu  khi mà khủng hoảng tại xứ Hy Lạp có thể lan rộng và đe dọa sự ổn định của khối Euro gồm 16 quốc gia trong Liên hiệp châu Âu. Quả nhiên là tuần qua, chấn động Hy Lạp gây hốt hoảng cho các thị trường thế giới, khiến cổ phiếu toàn cầu mất toi 3 ngàn 700 tỷ đô la chỉ nội ngày thứ năm mùng sáu tháng năm. Rồi ngay sau đó, lãnh đạo kinh tế của Liên Hiệp châu Âu cùng các định chế quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF và Ngân hàng Trung ương châu Âu đã có phiên họp khẩn cấp kéo dài vào cuối tuần để tung ra một chương trình cấp cứu trị giá trên dưới 1000 tỷ đô la, là gấp ba tổng sản lượng nội địa của Hy Lạp.

Liệu chương trình cấp cứu ấy có công hiệu không, là câu hỏi được mọi người nêu ra trong mấy ngày qua. Vì vậy, tiết mục chuyên đề của chúng ta sẽ mở lại hồ sơ này để thính giả cùng hiểu nguyên nhân và hậu quả của một hiện tượng ta có thể gọi là "cái xẩy nẩy cái ung", là khủng hoảng từ một xứ rất nhỏ mà có thể gieo họa cho toàn thế giới.

Thế giới đã có một chữ là "Hy Lạp Hoá" để nói về hiện tượng ông gọi là "cái xẩy nẩy cái ung" đó.

Ô. Nguyễn Xuân Nghĩa

Nguyễn Xuân Nghĩa: Thế giới đã có một chữ là "Hy Lạp Hoá" để nói về hiện tượng ông gọi là "cái xẩy nẩy cái ung" đó. Vì tổng sản lượng chừng hơn 300 tỷ đô la của một quốc gia chỉ có 11 triệu dân lại gây chấn động cho khối Euro gồm 16 nước với sản lượng là 11.000 tỷ Mỹ kim, và cho cả Liên hiệp Âu châu gồm 27 nước với dân số 500 triệu và sản lượng 16.000 tỷ. Thật ra, hiện tượng ấy khiến ta liên tưởng tới vụ khủng hoảng ngoại hối tại Thái Lan vào đầu tháng Bảy năm 1997 làm cả khối Đông Á bị khủng hoảng kinh tế, với hậu quả lan rộng qua Liên bang Nga, xứ Brazil rồi dội về Mỹ.

Bài học ấy cho thấy là sự bất cẩn về chi tiêu của một quốc gia dù có sức nặng kinh tế rất nhỏ vẫn có thể gieo họa rất lớn cho các xứ khác. Đây là dữ kiện mà Việt Nam nên chú ý khi bắt đầu mắc nợ quá nhiều và cũng bị nguy cơ bất ổn ngoại hối. Nhìn rộng ra ngoài thì gánh nặng công trái quá lớn ngày nay của Hoa Kỳ cũng đáng quan tâm. Chúng ta đang sống trong một thế giới toàn cầu hóa nên một cơn chấn động ngoại nhập vào cơ chế yếu kém của mình cũng có thể gây ra khủng hoảng. Đó là một bài học thứ nhất khiến ta cần theo dõi và tìm hiểu.

Việt Long: Để tìm hiểu thì nhờ ông phân tích kế hoạch cấp cứu vừa được ban hành tuần qua. Câu hỏi cấp bách là liệu kinh tế Hy Lạp và cả khối Euro có thể thoát hiểm không?Bao giờ chúng ta có thể biết được kết quả?

Nguyễn Xuân Nghĩa: Sau một phiên họp thông tầm kéo dài 14 tiếng đồng hồ, giới lãnh đạo tài chính và chính trị Âu Châu cùng các định chế quốc tế đã quyết định một chương trình cấp cứu mang đặc tính xin gọi là "áp đảo" nhắm vào nhiều đối tượng song hành và đồng quy. Song hành vì có sự phối hợp giữa các định chế tài chính quốc tế, và đồng quy vì gồm có Hy Lạp lẫn các nước trong khối Euro, với mục đích là chặn đứng cơn khủng hoảng và trấn an các thị trường.

Trước hết, xứ Hy Lạp được một chương trình cấp cứu trị giá hơn 143 tỷ đô la - các con số đều bằng tiền Euro của Âu châu nhưng ta quy ra đô la cho dễ hiểu dễ nhớ - do Ngân hàng Trung ương Âu châu và Quỹ IMF cung cấp. Việc giải ngân sẽ tiến hành cấp tốc, và trước ngày 19 này. Điều kiện ở đây là Chính quyền Hy Lạp phải áp dụng kế hoạch chấn chỉnh ngân sách và kinh tế trên một nền tảng lành mạnh hơn. Kết quả ra sao riêng cho Hy Lạp thì thật ra còn tùy vào người dân, nếu họ hiểu được nhu cầu khắc khổ để vượt cơn khủng hoảng. Nếu họ tiếp tục chống đối và đòi hỏi phúc lợi như xưa thì xứ này sẽ còn suy sụp nữa sau khi chính phủ đổ.

Cơ chế ổn định

Việt Long: Nghĩa là ở vòng trong cùng, giữa cái mắt bão là việc cấp cứu xứ Hy Lạp. Rồi ta mới có vòng ngoài là việc cấp cứu các xứ khác, có phải không?

Nguyễn Xuân Nghĩa: Thưa vâng, ở vòng thứ hai và ra khỏi khuôn khổ Hy Lạp, ta có khối Euro, trong đó có ba xứ cũng gặp bất trắc tương tự là Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và cả nước Ý. Chương trình cấp cứu mở rộng cho toàn khối Euro với ngân khoản trị giá 650 tỷ đô la, nhắm vào chấn chỉnh công chi thu và cải tổ cơ chế tại các nước có vấn đề, như Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha. Hai xứ này đã cam kết cải cách và kế hoạch của họ sẽ được cứu xét ngày 18 tới đây.

Thứ ba, lãnh đạo Âu châu ban hành Cơ chế Ổn định do Liên Âu và Quỹ IMF điều động theo tiêu chuẩn của IMF. Cơ chế này gồm có hai phần. Ngay trước mắt, các nước lâm nạn có thể được trợ giúp từ một ngân quỹ bình ổn trị giá gần 80 tỷ đô la. Ngoài ra và trong thời hạn ba năm, thành viên khối Euro có thể trích xuất theo tỷ lệ tham gia của mình từ một quỹ trị giá tối đa là gần 600 tỷ đô la để ứng phó với những bất ổn tài chính, miễn là điều ấy phù hợp với Hiến pháp của từng nước. Cơ chế Ổn định này được duy trì cho tới khi đẩy lui cơn khủng hoảng.

Tôi xin lỗi là phải đi vào mấy chi tiết rắc rối và thật ra còn thay đổi về ngạch số vì tùy thuộc tình hình tương lai. Nhưng nói chung thì Âu châu bật ra một tín hiệu về quyết tâm giải trừ khủng hoảng với một số tiền cực lớn. Còn lại thì chưa rõ là từng quốc gia có thể tuân thủ các điều kiện cấp cứu hay không vì hai ẩn số là lòng dân và phản ứng của thị trường.

Việt Long: Nhưng vào thời điểm hiện tại thì riêng ông đánh giá thế nào về triển vọng cấp cứu này, vì tôi thấy Liên Âu đã tung hoả lực hùng hậu áp đảo đến mức được gọi là "shock and awe" như vậy mà căn cứ vào thị trường chứng khoán thế giới hôm thứ ba như chúng tôi vừa loan tin, thì tình hình cuộc chiến này có vẻ vẫn còn giẳng co với nhiều nghi ngại?    

Tổng sản lượng chừng hơn 300 tỷ đô la của một quốc gia chỉ có 11 triệu dân lại gây chấn động cho khối Euro gồm 16 nước với sản lượng là 11.000 tỷ Mỹ kim.

Ô. Nguyễn Xuân Nghĩa

Nguyễn Xuân Nghĩa: Tôi không mấy lạc quan, nhất là về tương lai của đồng Euro, và cả quy chế thống nhất của Âu châu, vì ta có ba loại vấn đề chòng chéo cùng tác động vào nhau theo lối biện chứng mà không cơ chế hay chính quyền nào có thể kiểm soát hay ngăn chặn được.

Thứ nhất là về kinh tế tài chính, Hy Lạp có thể được cứu với chương trình trị giá hơn 140 tỷ đô la, nhưng liệu người dân có chịu uống thuốc đắng không? Chính quyền phe trung hữu đã đổ và chính quyền cánh trung tả phải xoay trở rất khó giữa đòi hỏi chấn chỉnh của quốc tế và yêu sách của người dân. Đây là một vấn đề dân trí và thành tâm của chính quyền.

Thứ nữa, xứ Ý Đại Lợi có thể là yên lành trên bề mặt, nhưng thật ra mắc nợ rất cao, lên tới gần 120% của tổng sản lượng và chỉ thua Hy Lạp. Nếu xứ này gặp họa, ngân khoản cấp cứu phải gần gấp sáu, là gần 800 tỷ đô la. Ở giữa thì có Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, tổng cộng cũng cần cấp cứu tới 400 tỷ đô la nữa. Cho nên, ngân khoản mang tính áp đảo để dập tắt đám cháy là gần ngàn tỷ đô la thật ra có khi chưa đủ và đây là một thử thách rất lớn cho các định chế quốc tế.

Ngoài ra, và quan trọng nhất, ta phải nói tới động lực chính của toàn bộ cuộc khủng hoảng là yếu tố chính trị. Là tinh thần dân tộc hay chủ nghĩa quốc gia trong một cơ chế hợp tác quốc tế thu hẹp vào lãnh vực kinh tế. Nói cho đơn giản thì đây là mâu thuẫn giữa hợp tác kinh tế với chủ quyền quốc gia. Mà nói tới chủ quyền thì quy luật vận hành của kinh tế có khi lại bị lệch lạc.

Việt Long: Ông nêu ra một vấn đề nghe như khá mới mẻ, là yếu tố chính trị trong một cuộc khủng hoảng có nguyên nhân là kinh tế của một cơ chế hợp tác quốc tế về kinh tế. Ông vui lòng giải thích rõ hơn,. 

Nguyễn Xuân Nghĩa: Vụ khủng hoảng Âu châu manh nha từ lâu mà Âu châu không nhìn ra và chỉ quy trách nguyên do là khủng hoảng tài chính tại Hoa Kỳ. Khi khủng hoảng bùng nổ tại Hy Lạp, cơ chế Âu châu xoay trở trong chân không rất lâu, với ngân khoản có vài chục tỷ đô la mà chả xong cho tới khi tình hình trở thành nguy ngập và tốn kém gấp bội. Người ta bèn quy trách cho Cộng hoà Liên bang Đức là cố tình trì hoãn không chịu cấp cứu Hy Lạp, là điều chúng ta dự báo từ hồi Tháng Hai vừa qua. Nghĩa là vẫn có trò đổ lỗi cho ai khác về chính trị.

Thật ra, nước Đức đã è cổ chuộc lại Đông Đức và 10 năm sau gánh vác trách nhiệm phát triển khối Euro bằng kỷ luật chi tiêu của mình trong khi nhiều xứ khác cứ hào phóng ban phát phúc lợi cho chế độ bao cấp của họ. Thậm chí còn khai gian thống kê kinh tế như trường hợp Hy Lạp. Vì vậy, lãnh đạo Đức mới dè dặt đòi hỏi điều kiện chấn chỉnh cho việc cấp cứu. Khi Chính quyền của Thủ tướng Angela Merkel đồng ý với kế hoạch cấp cứu, và phải góp tiền cứu vãn đồng Euro chứ chẳng phải là cứu Hy Lạp, thì đảng CDU trung hữu của bà lập tức bị cử tri trừng phạt trong cuộc bầu cử tuần qua tại bang North Rhine-Westphalia và mất đa số tại Thượng viện. Nói cách khác, chính quyền Đức bị mắc họa về chính trị từ vụ khủng hoảng Hy Lạp và từ tương lai của đồng Euro. Mà chuyện ấy không thu hẹp vào chính trường Đức nếu ta nhìn ra toàn cõi Âu Châu.

Phúc lợi quá khả năng

Việt Long: Nếu vậy, giới kinh tế không chỉ phải nghiên cứu sự vận hành của quy luật kinh tế mà còn phải nhìn thấy tác động của chính trị nữa. Và tác động ấy ảnh hưởng thế nào ở tại châu Âu?

Nguyễn Xuân Nghĩa: Liên hiệp Âu châu không là Liên bang Âu châu mà chỉ là một hiệp hội kinh tế. Hiệp hội này lại gồm có ba khối kinh tế khác biệt với những yêu cầu khác biệt.

Các nước phía Bắc có trình độ tổ chức sản xuất cao hơn trong một cơ cấu xã hội có tinh thần tự chủ và tự chế. Các nước phía Nam có trình độ thấp hơn và khi cần cải cách để theo kịp miền Bắc thì hối lộ dân chúng bằng chế độ phúc lợi thật ra vô trách nhiệm vì cao quá khả năng. Khối thứ ba là các nước Đông Âu vừa thoát khỏi chế độ cộng sản Xô viết nên cũng có những yêu cầu khác khi được hội nhập vào Âu châu.

Các nước phía Nam có trình độ thấp hơn và khi cần cải cách để theo kịp miền Bắc thì hối lộ dân chúng bằng chế độ phúc lợi thật ra vô trách nhiệm vì cao quá khả năng.

Ô. Nguyễn Xuân Nghĩa

Trong hai chục năm hồ hởi sau Chiến tranh lạnh, Âu châu quên hẳn cái bản sắc khác biệt giữa ba khối kinh tế đó. Đến khi gặp nạn thì tất nhiên là có người nêu câu hỏi, rằng "Hiệp hội này phải làm gì đó để cứu tôi chứ? Nếu không thì gia nhập hiệp hội làm chi?" Đó là tâm lý ăn vạ kiểu Hy Lạp. Ngược lại, cũng có người phản biện, rằng "Tại sao ta phải đóng thuế để cứu một quốc gia cứ đòi ngồi mát ăn bát vàng?" Đấy là tâm lý hoài nghi của dân Đức. Ở giữa hai thái cực là một sự hoang mang của Âu châu.

Sau hai cuộc Thế chiến vì chủ nghĩa quốc gia dân tộc rồi sáu chục năm chiến tranh lạnh vì dự án thống nhất Âu châu dưới chế độ xã hội chủ nghĩa kiểu Xô viết, Âu châu tưởng là việc lập ra một hiệp hội kinh tế thì sẽ tránh được tai họa đó. Sự thật lại không như vậy và các giải pháp cấp cứu tới ngàn tỷ đô la sẽ không giải quyết nổi những mâu thuẫn của một tập thể đa quốc không có ngân sách thống nhất hay ngân hàng thống nhất. Trong khi chờ đợi, ai ai cũng chờ đợi là tập thể này sẽ phải cứu mình sau khi từ chối không muốn chủ quyền quốc gia bị tan loãng trong tập thể. Vì vậy, đây là cuộc khủng hoảng chính trị của Âu châu mà giải pháp kinh tế có khi cũng bó tay.

Việt Long: Tôi có chút hy vọng rằng chính quyền và công luận của các quốc gia châu Âu vốn có tư tưởng phóng khoáng về chính trị và xã hội, có thể bắt đầu nhìn ra yếu tố chính trị ấy để có thể điều chỉnh, và tránh khủng hoảng.  Ông có lạc quan như vậy không?

Nguyễn Xuân Nghĩa: Tôi nghĩ then chốt ở đây là nước Đức. Ví nếu Đức cho là phải bọc xuôi theo quy chế và những đòi hỏi của Âu Châu thì họ sẽ phải làm 'trưởng tràng' , chi tiền rất nặng cho việc đó, bị chi phối về việc đó.   Thành thử trong tương lai nếu muốn cứu đồng euro, nước Đức phải sửa lại luật chơi cho cả Âu Châu, các quốc gia khác cũng phải tuân thủ theo.  Khi đó chúng ta phải e đến một hiện tượng khác. Đó là nhiều quốc gia lại bắt đầu hốt hoảng báo động về chủ nghĩa quốc gia của nước Đức, là nước đã gây ra hai trận thế chiến trong thế kỷ 20.  Vì vậy tôi nghĩ rằng tôi không được lạc quan, và chúng ta phải xem xem nước Đức xử trí ra sao trong vụ này. 

Việt Long: Cám ơn Ông Nguyễn Xuân Nghĩa.

Theo dòng thời sự:

• Châu Âu cố gắng bảo vệ đồng Euro
• Chứng khoán thế giới phục hồi nhờ gói tín dụng cứu Châu Âu
• Hy Lạp yêu cầu EU giải ngân gói cứu trợ đầu tiên
• Âu Châu bất trắc
• Thủ tướng Hy Lạp: không bán đảo của quốc gia
• Tổ chức bầu cử, nên trả tiền bản quyền cho Hy Lạp
• Hoa Kỳ ủng hộ Hy Lạp cải tổ kinh tế
• EU đồng ý về điều khoản quỹ cứu nguy tài chính Hy Lạp
• Thủ tướng Đức: cần tăng tốc cứu nguy cho Hy Lạp