Dolqun eysa: “Uyghurlar merkildin nimini kütidu?”

D u q re'isining gérmaniyede neshirdin chiqidighan “Dunya” gézitida élan qilin'ghan “Uyghurlar mérkildin némini kütidu?” namliq maqalisi zor tesir qozghidi.

21-April gérmaniyede neshirdin chiqidighan “Dunya” géziti d u q re'isi dolqun eysa ependining “Uyghurlar mérkildin némini kütidu?” namliq maqalisini élan qildi. Maqalide mérkil hökümitining xitayning sherqiy türkistandiki Uyghurlargha qarita élip bériwatqan zulumigha keskin bir pozitsiyede janliq inkas qayturmighanliqi eyiblen'gen idi.

Maqale mundaq bashlan'ghan: “Uyghurlar üstidin yürgüzüliwatqan kishilik hoquq depsendichiliklirige a'it shunche köp delillerning ashkarilan'ghanliqigha qarimay, fédiratip hökümet xitayni peqet éhtiyatliq ibariler arqiliq eyiblep qoyush bilenla cheklendi. Uyghurlar we xongkongluqlar uchrawatqan zulumlarni nahayiti yaxshi bilgen bash ministér anjila mérkil yawropa ittipaqining re'islikini axirlashturidighan ötken yili dékabirning eng axirqi deqiqiliride kishilik hoquqni bir chetke qayrip qoyup, uzundin buyan pikir birliki hasil qilalmay kelgen yawropa-xitay meblegh sélish kélishimini imzalidi.”

Maqilide 2017-yilidin bashlap milyonlighan Uyghurlarning xitayning jaza lagérlirigha qamilip éghir azablargha muptila qilin'ghanliqi, mejburiy emgek, ten jazasi, rohiy zerbiler, mejburiy tughut cheklesh we her türlük irqiy, medeniyet qirghinchiliqliri hemde Uyghur sebiyliri yoluqiwatqan paji'elerning hélimu dawam qiliwatqanliqi bayan qilip ötülgen idi.

Maqalide yene yawropa ittipaqining yétekchisi salahiyitige ige bolghan gérmaniyeningmu amérika, kanada, gollandiyelerge oxshash xitayning insaniyetke qarshi jinayetlirini “Irqiy qirghinchiliq” dep tonup, yawropa ellirige ülge tiklep bérish mes'uliyiti bolsimu, mérkil hökümitining iqtisadiy menpi'et tüpeyli bu qedemni basalmighanliqi, nurghunlighan gérman shirketlirining xitayda tijaretlirini dawamlashturup, Uyghurlar üstidin yürgüzüliwatqan zulumlargha dawamliq shérk boliwatqanliqi, mérkilning hoquq dewri axirlishidighan bügünki bu mezgilde bolsimu adalet üchün ornidin des turushi lazimliqi tekitlen'gen idi.

“Uyghurlar mérkildin némini kütidu?” namliq maqalining aptori, d u q ning re'isi dolqun eysa ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilghanda, aldi bilen mezkur maqalini yézishqa türtke bolghan amillar heqqide toxtilip ötti.

Dolqun eysa ependi sözide yene tarixta “Irqiy qirghinchiliqning yüz bergen makani” we “Qayta tekrarlanmaydu” shu'ari peyda bolghan bir zémin bolghan gérmaniyening bügünki “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” gha süküt qilishining pütünley exlaqsizliq, mes'uliyetsizlik bolidighanliqini tilgha aldi.

21-Aprildin bashlap gérmaniyediki bezi axbarat wastiliri “Uyghurlar mérkildin némini kütidu?” namliq maqalini bes-beste köchürüp tarqatti. “Gérmaniye dolqunliri” radiyosi bu xususta élan qilghan “D u q gérmaniyeni shinjang mesiliside jiddiy heriket qollinishqa dewet qildi” namliq xewirini “D u q re'isi dolqun eysa gérmaniye hökümitini shinjang mesiliside xitayni ashkare tenqidleshni xalimidi dep eyiblidi, u bérlinni meydanini ochuq-ashkarilashqa dewet qildi. U yene gérman shirketlirini kishilik hoquq tajawuzigha shérik bolmaqta dep tenqitlidi” dégen ibariler bilen bashlighan.

D u q ning mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependi bu heqte toxtalghanda, “Uyghurlar mérkildin némini kütidu?” namliq maqalining gérmaniyede peyda qilghan tesirini eskertip ötti. U sözide gérmaniyening Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqqa süküt qilip turuwélishining Uyghurlarni qattiq ümidsizlendürgenlikini, d u q re'isining öz maqalisida bu nuqtini ochuq gewdilendürgenlikini eskertti.