Uyghur naxsha-muzika tetqiqatchisi elis andérsonning 2018-yildiki Uyghur diyari ziyariti (2)

Elis andérson: “Muqam yurti yekende peqet 3 sa'etla turushumgha ruxset qilindi”

Nöwette amérikaning indi'ana uniwérsitétida muzika we folklor tetqiqati boyiche doktorluq aspirantliqida oquwatqan elis andérson xanim 2012-yildin 2016-yilghiche ürümchide Uyghur tili we Uyghur naxsha-muzikilirini öginish we tetqiq qilish bilen shughullan'ghan. U 2012-2013-yillarda Uyghur diyarida ötküzülgen “Yipek yoli sadasi” namliq naxsha musabiqiside Uyghur naxshilirini eynen we rawan orundash mahariti bilen Uyghurlar arisida “Nazaket” dégen isim bilen tonulghan idi. Elis andérson xanim yene bügünki künde Uyghur rayonda qurulghan jaza lagérlirini taqash herikitide Uyghurlar bilen bir septe turup qattiq inkas qayturuwatqan gherblik tetqiqatchilarning biri.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan elis andérson xanimning bildürüshiche, u özining 2018-yili 6-aydiki ikki heptilik Uyghur diyari ziyaritide yeken, qeshqer, qumul turpan qatarliq qatarliq jaylardiki medeniyet yadikarliqlirini we bu jaylardiki Uyghurlarning nöwettiki ehwalini körüsh üchün barghan bolsimu, emma uning bu qétimqi Uyghur diyari sepiri ilgiriki yillardikige sélishturghanda qiyin bir seper bolghan. Bu qétim saqchilarning yol tosup tekshürüshi qattiq bolghan, özi körüshni arzu qilghan menzirilerni körüsh intayin müshkül bolghan. Shundaqtimu bu jeryanda u körgen Uyghurlar uningda yenila chongqur we untulmas tesiratlarni qaldurghan.

Elis xanimning bildürüshiche, u 2012-yildin 2016-yilgha qeder Uyghur diyarida Uyghur muqamini ögen'gen we tetqiq qilghan mezgillerde “Muqam yurti” dep teriplinidighan yeken'ge birqanche qétim tekshürüshke barghan iken. Shunga elis andérson xanim bu qétim ürümchidin bashlinidighan Uyghur diyari sayahitining 2-békitini yeken dep békitken we ayropilan bilen qeshqerge chüshken künning etisila “Muqam yurti” yeken'ge atlan'ghan.

Emma elis xanimning yeken sepiri bashlinish bilenla u her xil tosalghulargha uchrighan. Uning bildürüshiche, bu qétim u qeshqerdin mexsus mashina kira qilip, 4 sa'ettin artuq yol méngish jeryanida 6-7 jayda saqchilarning yol tosup tekshürüshige duch kelgen. Yeken'ge yéqinlashqanséri saqchilarning uningdin we seperdishidin soraydighan so'al-soraqliri barghanche köpeygen.

Yeken'ge kirish éghizidiki axirqi tekshürüsh ponkitigha kelginide bolsa saqchilar ulargha aldinala her xil agahlandurushlarni bergen. Yekenni ziyaret qilsa bolidighanliqi, emma yekende yataq élip qonushigha ruxset qilinmaydighanliqini uqturghan. Saqchilar yene uning we dostining yénida élip yürgen éghir yüklirini poyiz istansisidiki yoluchilarning yük-taqlirini saqlash ornigha saqlashqa berse bolidighanliqini uqturup, ularning shu küni kechte qeshqerge qaytip kétishini telep qilghan.

Bir kün ichide qeshqerdin yeken'ge kélish sepiride 4 yérim sa'et, kétish sepiride 5 sa'et waqit serp qilip, yekende aran 3 sa'etlik sayahet qilish imkaniyitige ige bolghanliqini bildürgen elis xanim yeken ziyaritining uning Uyghur diyaridiki 2 heptilik ziyaritide waqti eng qisqa ziyaret bolghanliqini bildürdi. U yekende 3 sa'et ichide béshidin kechürgen jiddiy hem hayajanliq qismetlirini we özining yeken sepiridin kéyinki tuyghulirini anglighuchilirimiz bilen ortaqlashti.

Yuqiriqi awaz ulinishidin söhbetning tepsilatini anglaysiler.