Doktor adriyan zéniz: “Ma shingrüy asta xaraktérlik irqiy qirghinchiliq yürgüzidu, désekmu bolidu”

Xitayning hökümet taratquliri 25-dékabir küni xitay merkizi hökümitining qarari bilen Uyghur rayonluq partkomning sékrétari chén chüen'goning bashqa wezipige orunlashturulidighanliqi we uning ornigha gu'angdung ölkilik partkomning mu'awin sékrétari we ölke bashliqi bolghan ma shingrüyning yötkep kélinidighanliqini jakarlidi.

Chén chüen'go xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqi we insaniyetke qarshi jinayitini ijra qilishta bash rol oynighan we amérika qatarliq gherb ellirining jaza tedbirlirige uchrighanidi.

Chén chüen'goning del amérika prézidénti jow baydén “Uyghur mejburiy emgikini cheklesh qanuni” ni imzalap, uni qanunlashturghandin kéyin yeni xitayning iqtisadigha jiddiy bir zerbe urulghandin kéyin yötkep kétilishi xelq'ara axbaratlarning küchlük diqqitini qozghidi we buning bir siyaset özgirishidin dérek béridighan-bermeydighanliqi mulahize peyda qildi.

Uyghurlargha qaritiliwatqan irqiy qirghinchiliqni dunyagha ashkarilashta halqiliq rol oynighan tetqiqatchi we kommunizm qurbanliri xatire sariyi fondining tetqiqatchisi adriyan zénizning radiyomizgha éytishiche u bu wezipe özgirishini siyasetning özgirishi emes, belki ijra qilish uslubidiki özgirishtin dérek béridighanliqini éytti. U mundaq dédi:

“Menche bu mewjut bésim siyasitini hazirqidek yuqiri tesir we yuqiri bésim sheklide ijra qilishtin uzun muddetlik kontrol qilish yaki uzun muddette ijra qilish halitige ötüshtin dérek béridu. Men ilgiriki doklatlirimdimu mulahize qilghinimdek chén chüen'go özining mewjut pilanni nahayiti tézlikte we keng kölemde ijra qilalaydighanliqidek alahidiliki bilen Uyghur élige yötkep kélin'gen. Mundaqche éytqanda u wezipini nahayiti tézlikte ishqa ashuridighan adem. U Uyghur élide saqchi apparatlirini küchlendürdi, mewjut bolghan ‛qayta terbiyelesh‚ namliq tutqun herikitini eslidiki kichik kölemdin zor kölemlik heriketke aylandurdi, pilanliq tughut siyasitini kücheytti, ‛kadirlar intizami‚ ni mislisz chingitti. Yeni u dölet yétekchilikidiki yuqiri ünümge ige siyasetlerni ijra qilish üchün intayin muwapiq adem. Emma u uzun muddetlik iqtisadiy tereqqiyat pilani üchün muwapiq emes. Shunga men xitay hökümitining ma shingrüyni yötkep kélishini rayonda yuqiri ünümlük bésim, assimilyatsiye, nopusni özgertish we mejburiy emgek siyasetlirini dawam qilghan asasta uzun muddetlik iqtisadiy tereqqiyat istratégiyesini yolgha qoyidighanliqini körsitip béridu, dep qaraymen. Uning muddetlik tebi'itidin qarighanda asta xaraktérlik irqiy qirghinchiliq yürgüzidu, désekmu bolidu”.

Adriyan zénz yene özining buni xitay hökümitining Uyghur éli üstidiki uzun muddetlik istratégiyesining bir qismi, dep qaraydighanliqinimu alahide eskertti. U mundaq dédi: “Menche chén chüen'go alahide wezipe bilen Uyghur élige kelgen we u özige bérilgen wezipini orundap boldi. Siyasetlerning uzun muddetlik tüzilidighanliqini nezerde tutsaq, menche xitay hökümiti emdi ikkinchi basquchqa ötti. Bu basquchning muhim nuqtini lagérlargha solashtin mejburiy emgekke yötkesh qatarliq uzun muddetlik siyasetler idi. Gerche bu basquch bashlan'ghili xéli bolghan bolsimu emma ma shingrüy menche bu basquchni yenimu takamullashturush üchün yötkep kélindi”.

Adriyan zénzning qarishiche, amérikaning “Uyghur mejburiy emgikini cheklesh qanuni” xitayning Uyghur éli maliyesi üchün nahayiti zor bésim peyda qilghan we bu ma shingrüyning zimmisidiki wezipini éghirlashturghan. Shunga uning eng muhim wezipisi Uyghur éli maliyesini hel qilish bolidiken.

Derweqe, ma shingrüy 2017-yildin bashlap nopusi alahide köp ölkilerdin bolghan gu'angdunggha partkom sékrétari qilip teyinlen'gendin kéyin, u yerde “Jem'iyetning muqimliqi we ela süpetlik tereqqiyatni yolgha qoyushta netije qazan'ghan rehber” dep tonulghan. U, gu'angdunggha dunyaning her qaysi jayliridin kélidighan chet'el mebleghliri, teminlesh zenjirliri we shuninggha munasiwetlik otturigha chiqidighan “Mejburiy emgek” mesilisige nahayiti pishshiq shexs iken.

Xitayning “Shinjang géziti” ning xewiridin qarighanda u 27-dékabir küni ürümchide xizmet tekshürüshide bolghanda oxshashla “Xitay dölet re'isi shi jinpingning körsetmilirini toluq emeliyleshtürüsh, partiyening yéngi dewrdiki shinjangni bashqurush istratégiyesini toluq we toghra yolgha qoyush, ijtima'iy muqimliq we uzun muddetlik eminlikning omumiy nishanini puxta igilesh, jungxu'a milliti éngini östürüsh, rayondiki milletlerning öz-ara singishini kücheytish, shinjang xizmitining omumiy nishanigha ehmiyet bérish, weziyette sijil we uzun muddetlik muqimliqni saqlap, yuqiri süpetlik iqtisadiy tereqqiyatni ilgiri sürüsh” qatarliqlarni tekitligen.

Amérikadiki Uyghur ziyaliysi we dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitéti mu'awin re'isi ilshat hesen ependining qarishiche uning bu sözliri ma shingrüyning kélishining Uyghurlarning weziyitide héchqandaq bir yaxshilinish bolmaydighanliqini ipadilep béridiken. Ilshat hesen ependi sözide tarixiy pakitlardin qarighandimu hazirghiche Uyghur élidin yötkep kétilgen héchqandaq xitay emeldar jazalanmighan eksiche östürülgeniken. U “Uyghur élige qoyulghan wang, jang, yanglar özgergen bolsimu, emma Uyghurlargha qaratqan zulum özgergini yoq, éghirlap mangghan. Bu qétimliq ma shingrüymu zalimliqta chén chüen'godin éship chüshse chüshiduki, qélishmaydu” dédi.

Mulahizilerdin qarighanda, sabiq alem qatnishi inzhénériliq arqa körünüshige ige ma shingrüy kéler yili ötküzülidighan partiye qurultiyida xitay kompartiyesining 25 kishidin terkib tapqan siyasiy byurosigha eza bolup kirishi mumkin iken.

Ma shingrüy 2007-yildin 2013-yilghiche xitay awi'atsiye-alem pen-téxnika idarisige rehberlik qilghan. 2013-Yili sana'et we uchur téxnika ministirliqining mu'awin ministiri bolghan. 2015-Yili shénjén sheherlik partkom sékrétarliqigha, 2017-yili gu'angdung ölkisining ölke bashliqi wezipisige östürülgen bolup, u hem xongkong we awmén(makaw) ishlirining merkizi maslashturush guruppisining ezasi bolghan.