D u q xitayni “24-Noyabir ürümchi ot apiti” de hayatidin ayrilghanlarning heqiqiy sanini ashkarilashqa chaqirdi

Dunya Uyghur qurultiyi (d u q) “24-Noyabir ürümchi ot apiti” ning bir yilliq xatire küni harpisida xitay hökümitidin dunyani zilzilige salghan bu paji'elik ot apitide hayatidin ayrilghanlarning heqiqiy sanini ashkarilashni, kamile wayit qatarliq naraziliq heriketliride qolgha élin'ghan barliq tutqunlarni qoyup bérishni telep qildi.

D u q ning bu heqtiki bayanatida, ot apitide hayatidin ayrilghanlarni xatirilesh bilen bir waqitta, xitay da'irilirini ot apitide Uyghurlarning hayatigha pütünley sel qarash bilen eyibligen. Bayanatta tekitlishiche, “Xelq'ara jem'iyet xitay hökümitining Uyghurlarning hayatigha pütünley sel qarighanliqini jawabkarliqqa tartishi we ot apiti keltürüp chiqarghan ‛aq qeghez herikiti‚diki naraziliq bildürgüchilerning qoyup bérilishi üchün heriketke ötüshi kérek” iken.

2022-Yili 24-noyabir küni ürümchi “Chong baziri” gha qoshna mehellisidiki Uyghurlar olturushluq binada yüz bergen ot apiti nurghun Uyghurning qaza qilishini keltürüp chiqarghan. Xitay hökümiti apette 10 kishining hayatidin ayrilghanliqini qeyt qilsimu, lékin yerlik saqchilar az dégende 44 kishining ölgenliki, ölgenlerning hemmisining Uyghur ikenlikini bildürgen.

Ilgiri sürülüshiche, xitayning eyni waqittiki yuqum qamili seweblik apet yüz bergen binaning chiqish ishikining quluplaqliq bolushi, ahalilerning binagha solinip qélip, téximu köp ademning hayatidin ayrilishigha seweb bolghan. Bu paji'elik weqe xitayning ichi we sirtida shi jinpingning “Yuqumni nölge chüshürüsh” siyasitige qarshi “Aq qeghez” herikiti dep atalghan keng kölemlik ammiwi naraziliqning partlishini keltürüp chiqarghan.

Xitay hökümiti ammiwi naraziliqning bésimida yuqum qamilini bikar qilghan. Emma shu jeryanda bir naraziliq widiyosini ündidarda tarqatqan ichkiri ölkidiki 19 yashliq Uyghur oqughuchi kamile wayitni tutqun qilghan hem “Radikalliqni terghib qilish” bilen eyiblep qamaq jazasigha höküm qilghan idi.

Dunya Uyghur qurultiyi bayanatta yene xitay hökümitini kamile wayit we naraziliq herikitide tutqun qilinip ghayib bolghan bashqa barliq tutqunlarni derhal qoyup bérishke chaqirghan. Bayanatta mundaq déyilgen: “Xelq'ara jem'iyet xitay hökümitini Uyghurlarning hayatigha pütünley sel qarighanliqi üchün jawabkarliqqa tartishi, ‛aq qeghez namayishi‚gha qatnashqanlarning qoyup bérilishi üchün heriketke ötüshi kérek. D u q yene xelq'ara organlarni musteqil tekshürüsh élip bérishqa, xitay da'irilirini ziyankeshlikke uchrighuchilarning heqiqiy sanini élan qilishqa chaqiridu.” xitay hökümiti “24-Noyabir ürümchi ot apiti” ge bir yil bolghan bolsimu, lékin hazirghiche ot apitige da'ir tekshürüsh doklatini élan qilip baqmidi.