sabiq sherqiy türkistan armiyesi ofitséri abduréshit selimofning hayat xatirisi: inqilab qoynigha qoshulush
uyghur xelqining 20-esirde murekkep siyasiy musapiliri, milliy azadliq inqilab dolqunlirini béshidin ötküzgen, bolupmu 1945-yili, 8-aprél küni qurulghan sherqiy türkistan milliy armiyesining ofitsér-jengchiliri arisida hazir hayat yashawatqanlar nahayiti sanaqliqla qaldi. 1955-1962-yilliri arisida öz wetinini terk étip, sowét ittipaqigha köchüp kétip, qazaqistan, qirghizistan, özbékistan qatarliq ottura asiya jumhuriyetlirige orunliship qalghan minglighan sabiq sherqiy türkistan jumhuriyiti milliy armiyesining jengchi we ofitsérliri, memuriy kadirliri, medeniy-ma'arip saheside xizmet qilghanlar arisida hazir bishkekte hayat yashawatqanlar peqet birqanchila ademdur. ene shularning biri sherqiy türkistan milliy armiyesining axirqi ofitsérliridin biri abduréshit selimoftur. abduréshit selimof 1929-yili, qeshqer qoghanda tughulghan, 1931-yili, ata-anisi bilen birge muzdawan arqiliq ghuljigha chiqip, ghuljida yerliship qalghan. u ghuljida ösüp yétilip, 1948-yili milliy armiyege esker bolghan we taki 1954-yilighiche milliy armiye, yeni 5-korpusning muhemmed iminof komandirliqidiki 13-déwiziyesi terkibide ishligen. u milliy armiyening tébbiy xadimi idi. u, 1954-yili, herbiy septin boshighandin kéyin ürümchidiki shinjang tébbiy institutida oqughan. 1959-yili, «milletchilik» we «ongchilliq» bilen eyiblen'gendin kéyin a'ilisi bilen birge sowét ittipaqigha köchüp kétip, qirghizistanning frunzé, yeni hazirqi bishkek shehirige yerliship qélip, hayatini shu yerde ötküzdi.
bu yil özining 90 yilliqi hayati musapisini xatirilewatqan abduréshit selimof ependi ziyaritimizni qobul qilip, öz hayat musapisini esliginide özining 90 yashliq hayatidiki eng pexirlik, eng bextlik we eng shereplik mezgilining 1944-yili 12-noyabir küni ghuljida musteqil sherqiy türkistan jumhuriyiti qurulup, özining ashu musteqil, erkin hayattin behrimen bolghanliqi we mezkur jumhuriyetning milliy armiyesining ofitséri bolghan herbiy hayati ikenlikini alahide tekitlidi. abduréshit ependi 1944-yili, 7-noyabir küni ghulja qozghilingi partlap, sherqiy türkistan hökümiti qurulghanda 15 yashta bolup, u ghuljidiki gimnaziye oqughuchisi idi. u, yéshining kichik bolushigha qarimay, bu inqilabqa aktip qatnashqan. chünki uning a'ilisining turmushi nahayiti qiyin bolup, u dadisi, bir singlisi we hedisidin baldurla ayrilip qalghan, u bir yaqtin mektepte oqup, bir yaqtin dadisigha yardemliship a'ilisini qamdighan. eyni waqitta xitay gomindang hökümranliri esheddiy chong milletchilik siyasiti yürgüzgen bolup, bu xil zorawan siyaset hetta mekteplergiche singgen. abduréshit selimof ilgiri erk téléwiziyesige öz hayat musapisi heqqide bayan qilghanda bu nuqtilarni tekitligenidi.
ene shu waqitlarda, yeni 1943-1944-yilliri ghuljida mexpiy teshkilatlar qurulup, qarshiliqlar we türlük teshwiqat waraqliri tarqilishqa bashlap, xitaylarning mustebit siyasiti eyiblen'gen hemde xelqni qozghilishqa chaqirilghanidi. bolupmu tashkentte neshr qilinghan «sherq heqiqiti» jurnilining teshwiqat küchi zor boldi
tarixiy menbelerde qeyt qilinishiche, 1944-yili, 4-aylarda ghuljida elixan töre qatarliqlar bashchiliqidiki 12 kishining yadroluqida «azadliq» teshkilati qurulup, teshwiqatlar kücheytilgen hemde 9-ayda nilqa taghlirida qoralliq qozghilang partlighanidi.
1944-yili, 7-noyabir küni ghuljida qozghilang partlap, 12-noyabir küni sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti qurulup, qisqighine üch ay ichide pütün ili wilayitini xitay gomindang armiyesidin tazilidi we 1945-yili, 8-aprél küni barliq partizan etretlirini tertipke sélip, muntizimlashturup, sherqiy türkistan milliy armiyesini qurup chiqti, barliq hökümet apparatlirini qurup, ishqa kirishtürdi shuningdek üch front boyiche jeng qilip, pütün ili, tarbaghatay we altay wilayetlirini azad qildi. 1945-yili, 10-aydin bashlap toxtap qalghan barliq mektepler qaytidin échilghanda abduréshit selimof milliy armiyege qishliq, yazliq kiyim-kéchek we bashqilarni tikip yardem körsitish xizmitini axirlashturup, qaytidin ghulja gimnaziyesidiki oqushini dawamlashturdi, 1948-yili, gimnaziyeni püttürgendin kéyin, milliy armiyege qatniship, milliy armiyening tébbiy xadimi bolush üchün herbiy tébbiy xadimlarni terbiyelesh kursida oqudi.
sherqiy türkistan hökümiti eyni waqitta xelqning sehiye ishlirigha alahide köngül bölüp, ghuljida tébbiy mektep, yeni fildishirlarni terbiyelesh mektipi we bashqa tébbiy kurslarni échip, tébbiy xadimlarni terbiyeligen shuningdek ghulja we bashqa jaylarda doxturxanilarni, dawalash orunlirini qurghanidi. sherqiy türkistan milliy armiyesi bash herbiy gospitalimu mexsus herbiy tébbiy xadimlar we séstralarni terbiyelesh kurslirini achqan bolup, buningda maxmut rozibaqiyéf, nighmet inhamjanof, shamil, hakim jappar qatarliq doxturlar zor töhpe qoshqanidi.
abduréshit ependi, 1948-yilining béshida tébbiy kursni püttürgendin kéyin sherqiy türkistan milliy armiyesining manas aldinqi sépide turuwatqan sawen polkigha teqsim qilinip, milliy armiyening tébbiy xizmetliri bilen shughullandi.
shuni eskertish mumkinki, 1946-yili, 6-ayda sherqiy türkistan jumhuriyiti bilen xitay gomindang merkizi hökümiti arisida 11 maddiliq tinchliq bitimi imzalinishi munasiwiti bilen milliy armiye eslidiki 40 ming ademdin 12 minggha we 6 polk, bir diwiziyongha qisqartilghanidi. emma, 1947-yili, 2-aydin bashlap, xitay terepning bitimni buzup, öz tinchliq wedilirige xilapliq qilishi heriketliri netijiside qaytidin ikki terep weziyiti jiddiyliship, sherqiy türkistan hökümiti yenila öz qoshunlirini köpeytip, manas deryasi boyidiki burunqi aboronlirigha qaytip keldi. ottura yönilishtiki qoshunlar kücheytildi. abduréshit selimof ene shu ottura yönilish qisimliri terkibide bolghanidi. ( dawami bar)..