Һәптилик хәвәрләр (20-апрелдин 26-апрелғичә)

1. Маралбешиниң сериқбуя базирида сақчилар билән бир түркүм аһалиләр оттурисида тоқунуш йүз бәргән

24 - Апрел маралбешиниң сериқбуя базирида сақчилар билән аһалиләр оттурисида тоқунуш йүз бәргән. Мәлум болушичә, вәқәдә хитай тәрәптин 15 киши өлгән, қаршилашқучилардин 6 киши нәқ мәйданда етип өлтүрүлгән. Хитай һөкүмити вәқәни “террорлуқ вәқәси” дәп елан қилди. Вәқә сақчилар сериқбойидики мәлум бир өйдә тәкшүрүш елип барғанда йүз бәргәнлики баян қилинған. Йәнә бәзи хәвәрләрдә, тоқунуш сақчиларниң өй ахтуруш давамида бир аилидики аялниң йүзидики пәрәнҗини ечивәткәнлики сәвәблик келип чиққанлиқи илгири сүрүлди. Кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң билдүрүшичә, хитайниң вәқәни террорлуққа бағлап чүшәндүрүши гуманлиқ.

2. Франсийәниң париж шәһиридә уйғур аяллар йиғини ечилди

20 - Апрел франсийәниң париж шәһиридә дуня уйғур аяллириниң кишилик һоқуқ, демократийә актиплирини тәрбийиләш курси ечилди. Бу мәзкур курсниң 6 - қетим ечилишидур. Икки күн давам қилған курсқа америка, канада, германийә, түркийә, қазақистан, шветсийә, белгийә, норвегийә қатарлиқ дөләтләрдин кәлгән бирәр йүздәк кишилик һоқуқ актипи қатнашқан. Курс җәрянида “қандақ қилип хәлқимизгә ярдәм берәләймиз” дигән темини чөридәп музакирә елип берилған. Курс 21 - апрел ахирлишип 2 - күни аял паалийәтчиләр бирдәк дуня уйғур аяллар бирләшмисиниң қурулғанлиқини елан қилди.

3. Америка маралбешидики вәқәгә инкас қайтурди

Америка дөләт ишлар министирлиқи маралбешида йүз бәргән “сериқбоя вәқәси”гә инкас билдүрүп, хитайни уйғурларниң һоқуқини қоғдашқа чақирди. Баянатчиси патрик вентрелл йәнә, хитайниң вәқәни тәкшүрүштә очуқ - ашкара болушини тәләп қилип: вашингитон хитайдин келиватқан уйғурлар вә башқа мусулманларниң кәмситишкә, чәклимиләргә учраватқанлиқи һәққидики хәвәрләргә диққәт қиливатиду, дәп көрсәтти. Униң билдүрүшичә, америка маралбешида йүз бәргән вәқәгә йеқиндин диққәт қилған. Патрик вентрелл йәнә, хитай һөкүмитини мәркизи радио истансисиниң мухбири ммәмәтҗан абдуллани қоюп беришкә чақирған.

Мәмәтҗан абдулла 5 - июл вәқәсигә четилип муддәтсиз қамаққа һөкүм қилинған иди. Вентрелл: мәмәт абдулла хитай дөләтлик радио истансиси уйғур бөлүмидә тәһрир болуп ишлигән. У сәлкин уйғур тор бетигә нәрсә йоллиғанлиқтин 2009 - йили 7 - айда шинҗаң уйғур аптоном раюнидики миллий тоқунушқа қутратқулуқ қилған, дәп қолға елинип, кейинки йили 1 - март муддәтсиз қамаққа һөкүм қилинған. Мәмәт абдулланиң соти ашкариланмиған болсиму, бирақ әркин асия радиосниң хәвәр қилишичә, у сотта бейҗиңдики хәлқара мухбирларға тоқунуш һәққидә сөзлигәнлики вә тордики бир мақалини тәрҗимә қилғанлиқи сәвәблик җазаланған. Биз хитай һөкүмитини мәмәтҗан абдулла вә башқа қамақтики барлиқ мухбирларни қоюп беришкә чақиримиз, дегән.

4.Қәшқәрдә қуран сатқан бир уйғур қолға елинди

Қәшқәрдә бир уйғур һейтка мәсчити алдидики дукинида қуран сатқанлиқи үчүн тутқун қилинған. “уйғур биз” тори бетиниң хәвәр қилишичә, нурмуһәммәт исмайил исимлик бу уйғурниң бу йил 1 - март күни тутқун қилинип, һазирға қәдәр қоюп берилмигән. Бу йил 23 - яшлардики нурмуһәммәтни қәшқәр шәһәрлик дөләт аманлиқ әтрити тутуп кәткән. Униң аилисидикиләр оғлини йоқлап барған болсиму, бирақ дөләт аманлиқ әтритидики сақчилар нурмәмәтниң делоси тәкшүрүлүватқанлиқини билдүрүп, аилисидикиләрни униң билән көрүштүрмигән.

5. Ақсу шәһиридә өй чеқишқа наразилиқ билдүргән ача - сиңил уруп яриландурулған

22 - Апрел ақсу шәһиридә халидә, зулпийә исимлик ача - сиңил дадисидин мирас қалған туралғу өйни мәҗбурий чеқиветишкә қаршилиқ қилғанлиқи үчүн уруп яриландурулған. Бу әһвал тор бекәтлиридә ғулғула қозғиған. Вәқәни өз көзи көргүчи амма торда инкас билдүрүп, даириләрниң бу хил йолсизлиқиға наразилиқ билдүргән. Тордики инкасларда илгири сүрүшичә, халидә билән зулпийә өй чеқишқа мәсул хитай башлиқниң буйруқи билән уруп яриландурулған. Хәвәрләрдин мәлум болушичә, уйғур мәһәлилирини чеқип, уйғур аһалисини көчүрүш һәрикити уйғур елидики барлиқ вилайәт, шәһәр, наһийиләрдә қанат яйдурулмақта икән.

6. Америка әлчиси уйғур елини зиярәт қилди

Америкиниң хитайда турушлуқ әлчиси гәрий ло 24 - април уйғур елини зиярәт қилди. У, үрүмчидики мәзгилидә бир хәлқара ениргйә һәмкарлиқ йиғиниға қатнашқан. Униңға америка әлчиханисидики хадимлар вә 30 ға йеқин америка шииркитиниң вәкиллири һәмраһ болуп барған. У үрүмчидики мәнзилидә йәнә, уйғур аптоном районлуқ партком секритари җаң чүншйән билән сөһбәт өткүзгән. Бирақ хитай ахбарати гәрий луниң зияритини кечикип хәвәр қилди. Хәвәрдә униң уйғур елидә турған вақти, җаң чүншйән билән қандақ мәсилиләрни сөзләшкәнлики һәққидә һечқандақ учур бәрмигән. Гәрий лу өткән йили 10 - айда тибәтни зиярәт қилип, хитайни тибәтләр билән сөһбәт өткүзүшкә чақирған иди.

7. Қарадөңлүк диһқанларниң йәр - земини тартивелинди

Йеқинда ғулҗиниң қарадөң йезисида йәрлик даириләр мәзкур йезиға қарашлиқ байкөл кәнтиниң - 5, - 6, - 7 әтрәтлиридики деһқанларни терилғу йәр вә қора җайини хитай ширкәтлиригә сетип беришкә мәҗбурлиған. Бу, йәрлик диһқан аилиләрниң наразилиқини қозғиған. Байкөллүк диһқанларниң шикайәт қилишичә, һәр бир мо йәрниң һазирқи базар баһаси 99 миң сом болсиму, бирақ даириләр һәр бир мо йәрни 39 миң сомдин баһалап пул бәргән. Даириләр бир нәччә күн аввал сақчиларни башлап келип, йерини сетишни рәт қилған диһқанларниң өйлирини чеқип ташлиған. Йезилиқ партком секритари қәйсәр һөкүмәтниң һәрикитини ақлап, диһқанларниң терилғу йәргә қанунсиз өй селивалғанлиқини илгири сүргән.