Chén pokung: “Chén chüen'go natsistlar gérmaniyesidiki géstapochilar bashliqining rolini éliwatidu”

Bulturdin buyan barghanche yamanlishiwatqan Uyghur diyarining weziyiti xelq'ara taratqularda “Tipik saqchi döliti”, “Üsti ochuq türme” dégen süpetler bilen teswirlenmekte. Uyghurlar we xitayning nöwettiki weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan xitay analizchiliridin chén pokung ependi, Uyghur diyarini üsti ochuq jaza lagérigha aylandurghan chén chüen'goni “Natsistlar gérmaniyesidiki géstapochilarning bashliqi” gha oxshatti. Shya ming ependimu Uyghur diyarida yolgha qoyuluwatqan yuqiri bésimliq siyasetning emeliyette shi jinping bashchiliqidiki xitay merkizidin layiheliniwatqanliqini, chén chüen'goning bu siyasiy oyunning bash rolchisi ikenlikini otturigha qoydi.

Tonulghan xitay weziyet analizchiliridin amérikining nyu-york shehiridiki obzorchi chén pokung ependi yéqinda élan qilghan “Chén chüen'go yer sharidiki eng chong üsti ochuq türmini berpa qildi” serlewhilik obzor maqaliside 2016-yil 8-aydin bashlap Uyghur diyarida partkom sékrétarliq wezipisige olturghan chén chüen'goning Uyghur diyarini tipik “Saqchi döliti” ge aylandurup, yüzminglighan Uyghurlarni gélér gémaniyesi dewride yehudiylar qamalghan “Jaza lagérliri” yeni atalmish “Terbiyelesh merkezliri” ge qamawatqanliqini tekitlidi.

Obzorchi chén pokung mundaq dédi: “Chén chüen'go rayonda ‛asmanda tor yerde qapqan‚ nazaret sistémisi qurdi. U kélishi bilenla Uyghur diyaridiki saqchilarni hessilep köpeytip, yéngidin 30 mingdin artuq saqchi qobul qildi. Pütkül rayonda yéngidin qurulghan atalmish bixeterlik tekshürüsh ponkitliri 7300 ge yetküzüldi. Kocha-koylardin ahalilerning öylirigiche hemme jaygha közitish kaméraliri ornitildi. Mektep baliliridin puqralarghiche qol téléfonlar xalighanche tekshürülüp, kompyutérlargha nazaret yumtalliri ornitildi. Pütkül Uyghur diyarida doqmush-doqmushlarda saqchi qarawulxaniliri quruldi.”

Chén pokung ependi yene chén chüen'goni yéngi dewrdiki “Géstapochilar kattiwéshi” dep teswirlep, nöwette Uyghurlarning 2-dunya urushi dewride yehudiylar uchrighandek pütkül millet boyiche jazalinish qismitige uchrawatqanliqini tekitlidi.

Chén pokung mundaq deydu: “Chén chüen'goni zamanimizdiki géstapochilarning kattiwéshi dep teswirlesh mumkin. Chén chüen'go Uyghurlarni türküm-türkümlep, atalmish ‛siyasiy terbiyelesh merkezliri‚, yeni türme tüsini alghan égiz tamlar qopurulup, tikenlik simlar tartilghan, nazaret chiraghliri ornitilghan qamaqxanilargha qamidi. Taratqulardin ashkarilinishiche, pütkül shinjangda texminen 5 pirsent Uyghur atalmish ‛siyasiy terbiyelesh merkezliri‚ ge qamalghan. Jenubiy shinjangda tutqun qilin'ghan Uyghurlar 40 pirsentke yetküzülgen. Ularning qaraqsiz qalghan baliliri dariltamlargha, hetta xitayning sherqiy rayonliridiki dariltamlargha élip kétilgenliki ashkarilandi. Bu jaylarni natsistlar gérmaniyesi dewridiki jaza lagérlirigha yaki xitay kommunist hökümitining ilgiriki yillardiki ‛emgek bilen terbiyelesh merkezliri‚ ge oxshitish mumkin. Bu jaylarda Uyghurlar qattiq qiynaqlargha duch kelmekte. Hetta yéqinda ataqliq bir Uyghur ölimasining bu xil terbiyelesh merkizide ölüp ketkenliki ashkarilandi.”

Chén pokung ependi yene chén chüen'go dewride Uyghurlargha qaritilghan diniy étiqad, medeniyet, örp-adet basturushining barghanche radikallashqinini teswirlep, “Nöwette Uyghurlarning ana tilida sözlishish, Uyghur ma'aripida terbiyelinishi pütünley cheklendi. Uyghurlar medeniyet jehette xitaylashturush, assimilyatsiye qilinish qismitige uchrimaqta. Chén chü'en'go dewridiki Uyghur diyari xelq'ara taratqularda déyilgendek üsti ochuq türmige, yeni pütkül yer sharidiki eng chong üsti ochuq türmige aylanduruldi” dédi.

Nyu-york sheher uniwérsitétning siyasiy penler proféssori, doktor shya ming ependining qarishiche, chén chüen'goning nöwette Uyghur diyarida bu xil chékidin ashqan radikal basturush siyasitini yürgüzüp, Uyghur diyarini “Üsti ochuq türme” ge aylandurushigha yenila xitay kommunist hökümiti we bu hökümetning bashliqi shi jinpingning “Menggülük padishah” bolush chüshini emelge ashurush arzusi seweb bolghan déyish mumkin.

Shya ming mundaq dédi: “Chén chüen'go hazir shinjangda nazaretni kücheytip, hemme jayni saqchilar qaplighan wehimilik weziyetni barliqqa keltürdi. Uyghurlar hazir 2-dunya urushi mezgilide yehudiylar qamalghan ‛jaza lagérliri‚ tüsidiki atalmish ‛terbiyelesh merkezliri‚ de jazaliniwatidu. Shunga xelq'arada Uyghur diyari ‛üsti ochuq türme‚ dep teripliniwatidu. Méningche, chén chüen'go emeliyette nöwette menggülük padishah bolush chüshini emelge ashurup, xitayda hakimmutleqliq siyaset yürgüzüsh arqiliq xitay kommunist hakimiyitini saqlap qélishqa urunuwatqan diktator hökümran shi jinpingning siyasitini sadiqliq bilen ijra qilghuchi bir ghalcha, xalas. Chén chüen'goning Uyghurlargha qarita bu xil chékidin ashqan radikal basturush élip bérishigha yenila xitay kommunist hökümitining siyasiti seweb bolmaqta.”

Shya ming ependi yene Uyghurlargha qaritilghan bu xil basturush siyasitining pütkül xitay dölitige kéngiyish éhtimaligha bolghan endishisini ipadilidi.

Shya ming ependining qarishiche, nöwette Uyghur diyarida yürgüzülüwatqan “Asmanda tor, yerde qapqan” sheklidiki pütkül xelqini nazaret astigha élish, kishilik erkinlik pütünley cheklen'gen weziyet pütkül xitay dölitige kéngiyiwatqan bolup, eger Uyghurlargha qaritilghan radikal basturush pütkül xitay dölitige kéngeyse u halda pütkül xitay döliti heqiqiy ismi-jismigha layiq “Üsti ochuq türme” ge aylinidiken.