Питир даһлинниң “дөләт бихәтәрликигә тәһдит пәйда қилиш” билән әйиблиниши күчлүк инкас қозғиди

Хитайниң мәркизи хәлқ телевизийә истансиси сәйшәнбә күни ахшам вә чаршәнбә күни әтигәнлик хәвәрлиридә шиветсийәлик кишилик һоқуқ актипи питир даһлинниң өз җинайитини “иқрар” қиливатқан көрүнүшини тарқатқан.

У көрүнүшләрдә өзиниң хитай қанунлириға хилап паалийәтләр билән шуғулланғанлиқини билдүргән вә “мән хитай хәлқиниң дилиға азар бәрдим. Мән буниң үчүн кәчүрүм сораймән. Мениң һечқандақ етиразимму йоқ. Мениң тутқун қилинишим һәқ” дәп сөзлигән. Хәвәрдә йәнә униң хизмәтдиши икәнлики илгири сүрүлгән икки нәпәр хитай пуқрасиму иқрар қилдурулған.

Бу йил 35 яшқа киргән питер даһлин 2009- йилидин буян хитайда дөләтни қанун билән идарә қилиш вә омумниң мәнпәәтини чиқиш қилидиған әрзийәт ишлири үстидә тәрбийиләш билән шуғуллинип келиватқан “хитайда җиддий һәрикәт хизмәт гурупписи” намлиқ тәшкилатниң қурғучи әзалириниң бири иди. У бу йил 1- айниң 3- күни тайландқа йолға чиқиш алдида бейҗиң сақчи даирилири тәрипидин қолға елинғандин кейин мәхпий бир җайда тутуп турулған болуп, даириләр униң адвокатлири билән яки хизмәтдашлири билән учришишиғиму йол қоймиған иди.

Хитайниң шинхуа агентлиқи бу һәқтә тарқатқан хәвиридә, даһлин вә униң гурупписидики кишиләрниң “көпчиликни һөкүмәткә қарши турушқа күшкүрткәнлики” ни илгири сүргән. Хитай ташқи ишлар министирлиқи баянатчиси хуң лей чаршәнбә күни қилған сөзидә, униң дөләт бихәтәрликигә тәһдит пәйда қилидиған һәрикәтләрдә болғанлиқини билдүргән.

Бирақ, питир қурғучилиридин бири болған “хитайда җиддий һәрикәт хизмәт гурупписи” тәшкилатиниң баянатчиси майкил кәстер хитай һөкүмитиниң юқиридики бу әйибләшлирини қәтий рәт қилған вә “питерни хитай һөкүмитигә зәрбә беридиған паалийәтләр билән шуғулланди, дейиш пүтүнләй бимәнилик” дегән. У сөзидә, хитай һөкүмитиниң әзәлдин пуқраларниң наразилиқ һәрикәтлирини аталмиш “чәтәл дүшмән күчлири” ниң хитайға йәрләштүрүп қойған адәмлири пәйда қилди, дәп башқиларға артип қойидиған адитиниң барлиқини әскәрткән.

Хитай һөкүмитиниң бу һәрикити кишилик һоқуқ органлири арисида күчлүк инкас пәйда қилди. Бүгүн явропа иттипақиниң хитай ишлириға мәсул әлчиси һанис дитмар шивесгат мухбирларға баянат берип, бу вәқәниң өзлирини җиддий әндишиләндүргәнликини билдүрди.

У мухбирларға қилған сөзидә “бу вәқәниң хитайдики омумий вәзийәткә вәкиллик қилидиған бир вәқәлик болуп қалмаслиқини үмид қилсиму, бирақ өзлириниң хитайда хәтәрлик бир еқимни көрүватқанлиқи” ни билдүрди.

Хәлқара мухбирларни қоғдаш комитетиниң асия ишлири директори боб дейтез әпәндиму хитайдики кишилик һоқуқ вәзийитиниң һечқачан һазирқидәк начар болуп бақмиғанлиқини билдүрди.

У радиомизға қилған сөзидә мундақ деди: “хитайда биз давамлиқ бир - биригә охшимайдиған йәни
‛бир йиғивалидиған, бир қоюветидиған‚ пәрқлиқ басқучларни көрүп кәлгән идуқ. Мәсилән, һөкүмәт турупла интайин қаттиқ қоллуқ сиясәт йүргүзиду, кейин аста - аста йәнә азрақ сияситини юмшитиду. Болупму ахбарат саһәсидә буниң ипадиси интайин рошән иди. Лекин мән шуни дейәләймәнки, мән кейинки бир қанчә он йил ичидә түзүмниң бу дәриҗидә чиңип кәткинини көрмигән идим. Бу һөкүмәтниң барлиқ контролни қол астиға елиш нийити интайин күчлүк вә мән вәзийәтниң йеқин заманда өзгиридиғанлиқиғиму ишәнмәймән.”

Бүгүн, хәлқара кәчүрүм тәшкилатиму бир баянат елан қилип, хитай һөкүмитини питер даһлинни тутуп туруватқан орунни ашкарилашқа чақирди. Улар елан қилған җиддий чақириқида хитай һөкүмитидин питер даһлинниң барлиқ қануний һоқуқлирини капаләтлик қилишни, уни аилиси, шиветсийә әлчиханиси хадимлири вә адвокати билән көрүштүрүшни тәләп қилди.

Мәлум болушичә, даһлинниң бөрәк үсти бези яллуғи кесәллики бар болуп, у әгәр күндә мувапиқ теббий ярдәмгә еришмигән тәқдирдә һаяти хәвпкә учрайдикән.

Даһлин мәркизи хәлқ телевизийә истансисида елан қилинған көрүнүшидә өзиниң давалиниватқанлиқини, даириләрниң өзини яхши озуқландуруватқанлиқини ейтқан. Әмма кәчүрүм тәшкилати баянатида, питер даһлин һечким билән көрүштүрүлмигәчкә униң бу сөзиниң чинлиқини дәлилләшниң мумкин әмәсликини билдүрди.

Кәчүрүм тәшкилати баянатида хитайда өткән йилидин буян мақулланған “дөләт бихәтәрлики қануни” вә шундақла “ чәтәл мустәқил органлирини башқуруш” қа аит қанун лайиһәсиниң чүшиниксиз вә мәниси кәң ибариләр арқилиқ хитай пуқралири һәм шундақла хитайда хизмәт қиливатқан чәтәл органлириға еғир тәһдит пәйда қиливатқанлиқини, буниң хитайдики пикир әркинлики, йиғилиш әркинлики қатарлиқ асасий кишилик һоқуқларни илгириләп қамал астиға алғанлиқини билдүрди.

Кәчүрүм тәшкилатиниң хоңкоңда турушлуқ тәтқиқатчиси патрик пун радиомиз қилған сөзидә, хитай һөкүмитиниң питер даһлинни зади немигә асасән қолға алғанлиқи һәққидә һечқандақ испат көрсәтмигәнликини, буниң хитайниң өз қанунлири һәм хәлқара қанунларға хилап икәнликини билдүргән вә хитай һөкүмитини хәлқара җамаәтни қайил қиларлиқ җаваб билән тәминләшкә чақирған.