Xuất khẩu gạo: Thực trạng và Giải pháp

Việt Nam đứng thứ nhì thế giới về xuất khẩu gạo, năm nay lượng gạo bán ra nước ngoài lên tới 6 triệu tấn. Tuy vậy hoạt động điều xuất khẩu gạo, với vai trò của Hiệp Hội Lương Thực Việt Nam VFA, được mô tả là không quan tâm tới lợi ích của nông dân.

0:00 / 0:00

Cuộc hội thảo mệnh danh Điều hành Xuất khẩu gạo Thực trạng và Giải pháp vừa được tổ chức ở Hà Nội hôm 3/11, với sự

Người nông dân Việt Nam lúc nào cũng là người thiệt thòi
Người nông dân Việt Nam lúc nào cũng là người thiệt thòi (AFP photo)

tham dự của các chuyên gia, tổ chức, doanh nghiệp và đại diện nông dân. TS Lê Đăng Doanh chuyên gia kinh tế độc lập đã tham dự và góp ý kiến tại cuộc hội thảo. Từ Hà Nội trả lời Nam Nguyên về các vấn đề liên quan, TS Lê Đăng Doanh nhận định:

Ba “cửa ải” chính của ngành xuất khẩu gạo

TS: Lê Đăng Doanh: Hội thảo về xuất khẩu gạo vừa rồi do Hội Nông Dân tổ chức đã dẫn đến cuộc đối thoại giữa một bên là các chuyên gia, một bên là hiệp hội xuất khẩu gạo ( Hiệp Hội Lương Thực Việt Nam VFA) và một bên là Bộ Công Thương với bản dự thảo nghị định xuất khẩu gạo.

Nam Nguyên: Thưa, những vấn đề nào đặt ra trong cuộc hội thảo mà TS cho là quan trọng?

Khi thì đưa ra giá sàn, ít lâu sau lại đưa ra giá sàn khác và có mệnh lệnh phải có ‘dấu treo’ (dấu đóng ở góc trên không ký tên) của Hiệp hội xuất khẩu gạo thì hải quan mới thông qua. Những điều kiện đó đều được đưa ra một cách không công khai minh bạch.

TS Lê Đăng Doanh

TS Lê Đăng Doanh: Hiện nay có ba vấn đề chính về điều hành xuất khẩu gạo.

Thứ nhất, là cách điều hành can thiệp hành chính giật cục. Khi thì đưa ra giá sàn, ít lâu sau lại đưa ra giá sàn khác và có mệnh lệnh phải có ‘dấu treo’ (dấu đóng ở góc trên không ký tên) của Hiệp hội xuất khẩu gạo thì hải quan mới thông qua. Những điều kiện đó đều được đưa ra một cách không công khai minh bạch. Hơn thế nữa báo chí còn nêu là ông Tổng Giám Đốc Tổng Công Ty Lương Thực lại kiêm Chủ tịch hiệp hội xuất khẩu gạo. Vì vậy ở đây có sự xung đột lợi ích, ông TGĐ có thể dùng quyền của Hiệp Hội để nâng cao lợi ích của Tổng Cty của mình. Ý kiến hết sức thắc mắc về việc Hiệp Hội đã đưa ra một giá sàn, nhưng Tổng CTy lại có một Cty con đăng ký ở Singapore lại xuất khẩu thấp hơn giá sàn mà Tổng Cty đề ra. Nhưng tất cả những vấn đề đó thì chưa được giải quyết một cách rõ ràng.

Về dự thảo nghị định xuất khẩu gạo, người ta thấy ít có thay đổi, vẫn có quá nhiều can thiệp hành chính vào vấn đề xuất khẩu gạo.

TS Lê Đăng Doanh

Thứ hai về dự thảo nghị định xuất khẩu gạo, người ta thấy ít có thay đổi, vẫn có quá nhiều can thiệp hành chính vào vấn đề xuất khẩu gạo.

Thứ ba, trong những năm trước đây đã có hiện tượng là tạm ngừng xuất khẩu gạo vì vấn đề an ninh lương thực. Nhưng trong cuộc hội thảo thì các chuyên gia chỉ ra rằng, an ninh lương thực là một vấn đề lớn và hoàn toàn có thể tách riêng ra khỏi vấn đề xuất khẩu gạo, bởi vì VN thừa gạo và có thể tạo ra dự trữ và điều hành dự trữ quốc gia, nếu cần có thể nâng mức dự trữ cao hơn. Nhưng không nên nhân danh an ninh lương thực để can thiệp, nay thì ngừng mai thì cho xuất, điều này dẫn đến thiệt thòi đối với nông dân.

VN thừa gạo và có thể tạo ra dự trữ và điều hành dự trữ quốc gia, nếu cần có thể nâng mức dự trữ cao hơn. Nhưng không nên nhân danh an ninh lương thực để can thiệp, nay thì ngừng mai thì cho xuất, điều này dẫn đến thiệt thòi đối với nông dân.

TS Lê Đăng Doanh

Người nông dân bi bỏ quên

Nam Nguyên: VFA trong đó các Tổng Cty Lương Thực Nhà nước chiếm phần quan trọng có thể dẫn tới khuynh loát như TS vừa nói. Nghi vấn về đặc quyền lợi ích nhóm cho đến lúc này đã có gì cụ thể hơn chưa?

TS Lê Đăng Doanh: Hiện nay chưa có phương tiện để điều tra, nhưng có điều là hai Tổng Cty đều có mức lãi rất lớn. Đây chỉ là những Tổng Cty thu gom để xuất khẩu gạo thôi, còn nông dân mức lãi rất khiêm tốn. Bởi vậy trong cuộc hội thảo có đề xuất lên là cải tổ để Hiệp Hội này quay về chỉ làm các chức năng đích thực của Hiệp Hội, chứ không làm chức năng điều hành như Nhà nước lâu nay giao cho và nên có sự tham gia đầy đủ của Hội Nông dân của đại diện nông dân và Hiệp hội xuất khẩu gạo và thực hiện công khai minh bạch tất cả họat động, tất cả thông tin của Hiệp hội.

Nam Nguyên: Thưa, chúng tôi được thông tin là dự thảo kinh doanh xuất khẩu gạo lần thứ tư của Bộ Công Thương, VFA vẫn có vai trò rất lớn là nhận đăng ký hợp đồng xuất khẩu của doanh nghiệp như điều kiện bắt buộc. Nay nhiều ý kiến đưa lên như thế, theo TS liệu chính phủ có lắng nghe không ?

Trong cuộc hội thảo có đề xuất lên là cải tổ để Hiệp Hội này quay về chỉ làm các chức năng đích thực của Hiệp Hội, chứ không làm chức năng điều hành như Nhà nước lâu nay giao cho và nên có sự tham gia đầy đủ của Hội Nông dân của đại diện nông dân và Hiệp hội xuất khẩu gạo và thực hiện công khai minh bạch tất cả họat động

Trong cuộc hội thảo có đề xuất lên là cải tổ để Hiệp Hội này quay về chỉ làm các chức năng đích thực của Hiệp Hội, chứ không làm chức năng điều hành như Nhà nước lâu nay giao cho và nên có sự tham gia đầy đủ của Hội Nông dân của đại diện nông dân và Hiệp hội xuất khẩu gạo

TS Lê Đăng Doanh

TS Lê Đăng Doanh: Điều này cho đến nay thì chưa rõ, bởi vì trong cuộc hội thảo thì ông Nguyễn Đình Cung, bà Phạm Chi Lan cũng có nêu lên rằng bản dự thảo này nên được thay đổi một cách cơ bản và trước mắt nên dừng chưa ban hành nếu chưa thực hiện được điều này. Đại diện Bộ Công Thương sau khi phát biểu ý kiến xong cũng không thấy trả lời gì vấn đề này.

Nam Nguyên: Thưa TS, nếu chỉ sửa đổi điều hành xuất khẩu gạo thì có giúp ích được cho nông dân hay không, vì đây chỉ là phần ngọn. Phần gốc là từ đồng ruộng, việc sản xuất chế biến thu mua còn nhiều điều bất hợp lý?

TS Lê Đăng Doanh: Vâng xuất khẩu gạo chỉ là phần cuối. Xuất khẩu gạo và lợi nhuận của người nông dân là một vấn đề lớn hơn nhiều, bao gồm cả qui trình sản xuất, phương tiện phơi sấy chế biến và tồn trữ, rồi thì mối quan hệ giữa người nông dân, người chế biến, người thu mua và nhà xuất khẩu; rồi vấn đề để cho nông dân tiếp cận được các thông tin thị trường thì đấy là chuyện rộng lớn hơn. Tôi nghĩ xuất khẩu gạo chỉ là một phần của cả chuỗi vấn đề mà tất cả đều cần được giải quyết.

Tôi xin lưu ý là ban chấp hành trung ương đảng cộng sản VN đã có nghị quyết quan trọng về tam nông, tức là nông nghiệp nông thôn nông dân. Trong nghị quyết đó cũng đề cập tới nhiều vấn đề mà chúng ta vừa trao đổi ở đây.

Nam Nguyên: Cảm ơn TS Lê Đăng Doanh đã trả lời chúng tôi.