Uyghur xanim - qizlirining milliy kiyimi - etles

Yéqinda yaponiyide nara qizlar uniwérsitétidin iwasaki masami, murata masayo qatarliq tetqiqatchilar birlikte neshirge teyyarlighan “Uyghur xanim - qizlirining milliy kiyimi - etles” mawzuluq tetqiqat maqalisi élan qilin'ghan.

Mezkur maqale Uyghur xanim - qizlirining en'eniwi kiyimliridin biri hésablinidighan etles könglek toghrisida élip bérilghan tetqiqat bolup, asasliqi xotenning yipek etlisi toghrisida toxtalghan.

Maqalide, etlesni yalghuz Uyghur élidiki Uyghur xanim - qizlirila yaxshi körüp qalmastin,belki ottura asiya elliridiki xelqlerningmu yaxshi köridighanliqi heqqide mundaq bayan qilin'ghan:

Uyghur xanim - qizlirining milliy kiyimi etlesdur.

Etles - qizil,sériq,qara dégendek her - xil renglerdin terkip tapqan. Etles peqetla Uyghur élidiki Uyghur xanim - qizlarning milliy kiyimi bolupla qalmastin belki özbékistandiki özbék xanim - qizliriningmu milliy kiyimi hésablinidu. Uyghur, özbék qatarliq milletlerning hemmisi ishtan,könglek,yotqan - körpe,yastuq tikende köpinche etlesni asasliq rext qilip qollinidu. Bundin bashqa qirghizistandiki özbéklermu etlesni toy - tökün merikilerde köp ishlitidu.

Yaponiyidiki Uyghur siyasiy aktipliridin gülistan xanim ziyaritimizni qobul qilip, Uyghur xanim - qizlirining milliy kiyimi bolghan etles könglek heqqide özining qarashlirini bayan qildi.

Maqalide, xoten yipek etlisining kishige béghishlaydighan huzuri,süpiti heqqide toxtilip mundaq déyilgen: Uyghur élining sherq teripide yashaydighan Uyghurlarning yipek etlestin tikilgen alahide pasunluq könglekliri bar. Yipek etles könglekliri salqin bolup,köpinche yaz peslide kiyilidu.Uyghur xanim - qizliri yipek etlestin tikilgen yumshaq,salqin,nepis tikilgen bu köngleklerdin huzur hés qilishidu. Biz Uyghur xanim - qizliridin qanchilik etlestin tikilgen könglekliri barliqini sorighinimizda,sheher ichidiki xanim - qizlar bir - ikki könglikining barliqini éytishti.Shundaqla bir qisimliri birmu etles könglikining yoqliqini emma 20 artuq etles sharpisining barliqini éytti.Biz bu yerde héchkimning etlesni yaxshi körmeydighanqliqini hés qilmiduq.

Maqalide, bashqa ellerde toqulidighan etles bilen xoten yipek etlisining perqi heqqide toxtilip,bu heqte mundaq bayan qilin'ghan: etles adette rusiye,özbékistan qatarliq döletlerde zawutlarda mashinida toqulidu.Yeni bu xildiki etleslerning éni 70cm - 85cm ghiche bolidu. Emma Uyghur élidiki xoten etlisining éni 45cm, uzunluqi 6.5m Bolup,bir toptin - bir toptin qilip qoyulghan.Bu xildiki etlesler qolda toqulghan etleslerdur.Uyghur éldidiki etlesler peqetla xotendila qolda toqulidu.Shunga bu xildiki etleslerni shu yerdinla tapqili bolidu.

Maqalide tetqiqatchilardin biri,özining xotendiki etles toqush karxanilirida élip barghan ziyaret xatirisinimu alahide qisturup ötüp,xitay bilen yapon munasiwitining yiriklishining bu kichik karaxanilargha élip kelgen iqtisadiy ziyini heqqidimu toxtilip bu heqte mundaq bayan qilghan: men 2001 - we,2005 - yilliri xotendiki qolda etles toquydighan kichik karxanilarni ziyaret qildim.2001 - Yili barghinimda üch - töt kishi aldirash halda etles toquwatqan iken.2005 - Yili xitayda yapon'gha qarshi heriketler bashlinip,köpligen namayishlar yüz bergenliktin yaponiyidin köplep xoten'ge sayahetke baridighan yaponlarning sani azlap kétip, buning bilen xoten yipek etlisining sétilishi töwenlep ketken. Xotendiki yipek etles toquydighan kichik karxanilarning kirimi töwenligen.Chünki yaponlar xotenning yipek etlisini tolimu yaxshi köridu. Shu sewebtin köplep sétiwaldi.Xoten yipek etlisining süpiti yuqiri,türi bir qeder köp.

Maqalide yaponlarning en'eniwi rext toqush sen'iti bilen Uyghurlarning yipek etles toqush hünirining oxshashliqi üstidimu qisqiche toxtilip,mundaq déyilgen: yaponiyining nara dewride xitaydin qobul qilghan rext toqush usuli hazirqi xoten etlisini toqush usuli bilen oxshash. Emma bu xil rext toqush usulini yaponiye tarixiy xatirliride xitaydin qobul qilin'ghan déyilgen. Lékin xitayning bundaq rext toqush usulini,qaysi eldin qobul qilghanliqi éniq déyilmigen.2005 - Yili men xotendiki bir etles toqush karxanisigha barsam bir xanim etles toquwétiptu. Bu xanimning éytishiche, xanim etles toqushni 16 yéshidin bashlap ügen'gen,kéyin bu etles toqush karxanisining a'ilisige 18 yéshida kélin bolup kirgeniken. Bu karxanidiki etleslerning réngi,pasuni qatarliq lahiyilesh ishliri asasen karxana xojayini teripidin belgilinidiken.

Etlesning türliridin kichikkine bu karxanida 15 xili bariken. Mesilen:amut güllük etles,damchi etles,chong güllük etles we chong güllük qara etles qatarliq.

Maqalide yene yapon tarixida ötken shotoko ta'ishi shahzadining kiyimlirige chüshürülgen bezi nusxilarning xoten yipek etlesliridiki nusxilar bilen oxshashliqidin ibaret bu bir nuqta yaponiye Uyghur tetqiqatida heyran qalarliq ish ikenlikini mundaq bayan qilghan: men körgen 15 türlük etlesning ichidiki 11 - numurluq chöng güllük etles,yaponiydiki budda dinining merkizi hésablinidighan nara ölkisining “Horyu” butxanisida saqliniwatqan 7 - esirge tewe bolghan shotoko shahzadining kiyim nusxisigha oxshaydu. Bu tolimu heyran qalarliq ish. Xoten etlesliride qara reng asasliq orunni igileydu.

Yaponiyidiki Uyghur ziyaliysi doktor turmuhemmet hashim yaponiye tarixida ötken shotoko shahzade heqqe toxtaldi.

Awaz ulinishidin tepsilatini anglang.