Sabiq milliy armiye jengchisi: biz manas deryasi boyida tirkiship turghan iduq (2)

Ghulja 2- we 4‏-piyadiler polki manas deryasi boyida

Tarixi melumatlargha asaslan'ghanda milliy armiye 1945-yili, 9-ayning 9-künigiche bolghan ariliqta shixo we jingni ishghal qilip bolghandin kéyin dawamliq sherqqe yürüsh qilghan. Milliy armiyening aldin yürer qoshunliri shu ayning 12-künliridin burun manas deryasi boyigha yétip kelgen bolup, bu waqitta shixodin qachqan gomindang qalduq küchliri manas deryasi köwrükini köydürüwétip, manas deryasining sherqi qirghiqida akop kolap mudapi'ede turushqa kirishken idi. Milliy armiyening sherqqe ilgirilep, ürümchige 150 kilométir qélishtek bu jiddiy weziyette gomindang merkizi hökümitimu jiddiy herbiy orunlashturush élip barghan. Eyni waqittiki herbiy weziyetke qatnashqan teywen tarixchisi jang dajünning “Shinjangdiki 70 yilliq boran-chapqun” mawzuluq kitabida bayan qilinishiche, jang keyshi bu waqitta 8-urush rayonining mu'awin qomandani gu jichawni ürümchige ewetken we chingxeydiki ma bufangning atliq 5-korpusini Uyghur diyarigha mangdurghan we sherqiy tereplerde mudapi'ede turuwatqan 46-piyadiler diwiziyesimu manas we qutubi liniyesige yötkigen.

Bu waqitta milliy armiyemu buyruq boyiche manas deryasidin ötmey, mudapi'ede turushqa kirishken bolup, milliy armiyening ghulja piyadiler zapas 4-polki, ghulja piyadiler 2-polki, shixoni igiligen süydüng piyadiler 1-polki we léskin komandirliqidiki üch polktin terkib tapqan atliq brigade hem bashqa qoshunlar manas deryasining gherbiy qirghiqida shimaldin jenubqa 60 kilométirliq liniye boyiche akoplar we istihkamlarni qurup, mudapi'e sépi hasil qilip, gomindang qoshunliri bilen manas deryasi boyida tirkiship turush weziyiti shekillendürgen.

Manas aldinqi sépide mudapi'ede turghan milliy armiye ghulja azadliq nishanliq 2-piyadiler polkining sabiq jengchiliridin biri abduréshit ependining ilgiri bayan qilghan eslimiliride körsitilishiche, manas deryasining taghqa tutishidighan jayidin sawen'giche bolghan qismida ghulja 2-piyadiler polki mudapi'e turghan bolup, ular texminen 4-5 kilométirni igiligen, ularning bu akop-liniyeliri zapas 4-polk bilen tutashturulghan.

Abduréshit ependining eslishiche, jengchilerning turmushi nahayiti qiyin bolghan, ozuq-tülükliri addiy bolsimu, emma jenggiwarliqi nahayiti yuqiri idi. Jengchi-ofitsérlarning hoshyarliqi yuqiri bolup, herbiy intizamgha qattiq boysunup, özlirining posta turush wezipilirini bejanidil orundighan.

Milliy armiyening manas aldinqi sépide mudapi'ede turghan ghulja zapas ‏4-piyadiler polkining shtab ofitséri zahir sawdanofning “Manas deryasidin qaytish” mawzuluq eslimiside bayan qilinishiche, milliy armiyening ghulja zapas ‏-4piyadiler polki manas deryasining özige ayrilghan jaylirida nahayiti mukemmel, sistémiliq we yaxshi niqablan'ghan akoplarni hem gemilerni qurup, uzun mudapi'e tori hasil qilghan. Jengchiler bu akoplarda küz we qish aylirini hem 1946-yilining yaz aylirining yérimini ötküzgen.

Eyni waqitta manas deryasi boyida posta turghan abduréshit epending eslishiche, ular turghan akoplar bilen düshmenning akoplirining ariliqi bezi jaylarda 150-200 métir, bezi jaylarda 4-5 yüz métirla kéletti, düshmenning awazliri anglinip turatti.

Milliy armiyining ürümchige hujum qilish herbiy herikitini toxtitip, manas deryasi boyida düshmen bilen yüzmu-yüz tirkiship turushi jengchi-ofitsérlarni ejeblendürgen bolsimu, emma ular kéyinrek buning seweblirini chüshen'gen.

Tarixi melumatlargha asaslan'ghanda, eyni waqitta milliy armiyening ghulja piyadiler 2- we zapas 4-polkliri hem bashqa küchlirige qarshi gomindang armiyesi manas deryasi boyigha piyade eskerler 46-déwiziyesi we ilgiriki zapas 7-déwiziye we 45-déwiziyening bezi qalduq küchlirini orunlashturghan.

Eyni waqittiki gomindang armiyesining ofitséri, manas deryasi mudapi'e liniyesidiki gomindang qoshunlirining orunlishish ehwalidin xewerdar, teywen tarixchisi jang dajünning kitabida bayan qilinishiche, manas deryasi boyidiki birinchi mudapi'e liniyiside turghan gomindang eskerliri deslepki waqitlarda deryaning gherbiy teripidiki milliy armiyening tuyuqsiz hujumgha ötüshidin endishe qilip, öz akoplirida qorqunch, endishe ichide turghan. Hetta 8-urush rayonining mu'awin qomandani, général gu jichaw manas aldinqi sépige kélip, jengchilirige ilham bergen iken. Emma, ular milliy armiyening özlirige hujum qilmay, peqet akop kolap mudapi'e turghanliqidin heyran bolushqan we buning sewebini héch chüshinelmey turghanda, shu yili 10-ayda ikki terep arisida söhbet bashlan'ghanliqidin xewer tépip, buning sewebini bilgen. Shuning bilen gomindang qoshunliri deryaning sherqi qirghiqidiki mudapi'e liniyiside taki 1946-yili, 7-iyun'ghiche xatirjem yatqan.