1943-Yilidin étibaren Uyghurlar diyarida shéng shisey bashchiliqidiki xitay hakimiyitige qarshi küreshler barghanséri küchiyishke bashlidi.
Amérikaning Uyghur diyarining siyasiy teqdiri heqqide melum pozitsiyede bolushi 2-dunya urushining bashlinishi we küchiyish jeryani bilen munasiwetlik idi.
1944-1949-Yillardiki sherqiy türkistan milliy azadliq inqilabi we Uyghur éli tarixida elixan töre bilen exmetjan qasimining ismi da'im aldinqi orunda tilgha élinatti.
Hakim tursun peqet özi biwasite qatnashqan, shahit bolghan weqeler we sepdashlirining ish-heriketlirini tepsiliy, inchike we rastchil meydanda turup bayan qilghan.
Arxé'olog we tarixshunas a. N bérnshtam özining "Uyghur xelqining qedimki we deslepki ottura esirler tarixining qissiliri" namliq esirini yézishning tüp muddi'asini ipade qilghan.
Hakim tursunning: "Milliy azadliq inqilabi jeryanida men heqdar bolghan ishlar" namliq eslimisi.
1940-Yillardiki milliy azadliq inqilab, jümlidin sherqiy türkistan jumhuriyitining herbiy we memuriy xadimlirining qaldurghan eslimiliri bir'az köprek.
1944-Yilidin 1949-yilighiche dawamlashqan sherqiy türkistan inqilabi dewride sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti metbu'at ishlirigha, jümlidin metbu'at arqiliq xelqni terbiyelesh, inqilabqa chaqirish, seperwerlik qilish we milliy hem wetenperwerlik rohni turghuzushqa alahide ehmiyet bergenidi.
Tursun isra'il bir qisim milliy azadliq inqilab rehberliri bilen bir qatarda xitay kompartiyesi teripidin muhim rehbiri xizmetlerge jelp qilinidu.
20-Esirdiki milliy azadliq inqilabi tarixiy shexslirining xéli köpi 1949-yilidin bashlan'ghan muhajiret hayat musapilirini bashtin kechürüp, chet'ellerde hayattin ötti.
Edhemjan ependi eyni waqittiki sherqiy türkistan jumhuriyiti rehberliridin elixan töre, exmetjan qasimi qatarliqlar bilen uchrashqan, ularning yalqunluq nutuqlirining köp qétim anglighanidi.
2020-Yili, 24-yanwar jüme küni, amérikaning wirjiniye shtati we etraptiki shtatlarda yashaydighan Uyghurlar üchün tolimu qayghuluq bir kün boldi.
Abdulla rozibaqiyéfning qeyt qilishiche, 1922-yili, perghane wadisi, yettisu we bashqa jaylardiki qeshqeriye we jungghariyedin köchüp chiqip yerliship qalghan Uyghur ahalisining sani 800 ming idi.
Qeshqeriyening ahale, millet, ijtima'iy qurulmisi we Uyghur inqilabining qismiti
Abdulla rozibaqi rusiye hökümitini qeshqeriyediki inqilabqa qozghashqa tirishqan
Nurmuhemmed sadiqof: "Xitay kompartiyesi Uyghurlar diyarini igilep, öz hakimiyitini tikligen 1949-yili uzutup, 1950-yili kütüwélish Uyghurlar üchün dert-elemning bashlinishi boldi."
Exmetjan qasimi elixan töre sowét ittipaqigha élip kétilgendin kéyin hökümet we inqilabning rehbirige aylan'ghan.
Munir yérzin ependining éytishiche, eyni waqitta ürümchide Uyghurlar nopus jehette eng köp bolup, ahalining 75% ni teshkil qilatti.
Milliy armiye qoshunliri 13-séntebir küni manas deryasining gherbiy qirghiqigha yétip kélip dawamliq sherqqe yürüsh qilip, ürümchini azad qilishqa teyyarlandi.
Abdullajan ependining éytishiche, ular 1945-yili 9-aylarda ghulja zapas 4-piyadiler polkigha teqsim qilin'ghan we kéyin azad nishanliq 2-polkta turghan.
1933-Yili qurulghan sherqiy türkistan islam jumhuriyitige 86 yil, 1944-yili qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitige 75 yil toshti.
Buningdin 75 yil ilgiriki qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyiti dölet gérbi, mukemmel qanun-tüzümliri, dölet apparatliri, dölet siyasiti, shuningdek muntizim zamaniwi armiyesige ige dunyaning ilghar musteqil jumhuriyetlirining biri süpitide qed kötürgenidi.
Sabiq sherqiy türkistan armiyesi ofitséri abduréshit selimofning hayat xatirisi: milliy armiye ofitséridin musapirliq sepirigiche
Sabiq sherqiy türkistan armiyesi ofitséri abduréshit selimofning hayat xatirisi: inqilab qoynigha qoshulush
Seypidin ezizning öz eslimiside qeyt qilishiche, 1952-yili, wang jin uninggha maw zédungning uning milliy aptonomiye toghrisida konkrét pikir qoyushini telep qilghanliqini yetküzgen.
1944-1949-Yilliridiki sherqiy türkistan milliy azadliq inqilabigha qatnashqan ghuljidiki "51 Ziyaliy" ning 1951-yili, 4-mart küni achqan Uyghuristan jumhuriyiti qurush mesilisi heqqidiki yighinining arqa körünüshi tasadipiy emes idi.
Bu yil 1-öktebir xitay xelq jumhuriyitining qurulghanliqigha, shuningdek xitay hökümitining shinjangni tinchliq bilen azad qilduq dep jakarlighanliqigha 70 yil toshqan kündur.
