Exmetjan qasimi yétekchilikidiki sherqiy türkistan milliy armiyesi rehberlirining qazagha uchrishi sowét we xitay hökümetliri teripidin "Ayropilan qazasi" dep élan qilin'ghan.
1944-Yili 4-ayning 8-küni sherqiy türkistan muntizim milliy armiyesi qurulush bilen burunqi partizanliq urushqa xatime bériligen.
Ikki qétim musteqil döletchilik tüzümi élan qilghan 1931-1934-yilliri we 1944-1949-yilliri keng kölemlik milliy azadliq herikiti élip bérildi.
Amérika eyni waqitta xitayning ittipaqchisi bolsimu, lékin sherqiy türkistan jumhuriyitige xitayning meydanidin emes, bashqiche qarighan.
Qazaqistanda, Uyghurshunasliq tetqiqatliri sherqshunasliq instituti qarmiqidiki Uyghurshunasliq merkizidiki xadimlar teripidin élip bérilmaqta.
1941-Yili, Uyghur diyari fashizmgha qarshi ittipaqdash döletlerning öz'ara alaqe qilishida ötüshme yolluq orni ashti.
Rusiye tarixchisi, esli Uyghur élide tughulup chong bolghan wasiliy pétrof öz esiride özi qatnashqan milliy azadliq inqilab heqqide bir qatar mesililerni bayan qilghan.
Tarixchilarning qarishiche, Uyghur diyari we Uyghurlarning siyasiy, ijtima'iy-iqtisadiy we medeniyet tarixi tetqiqati rusiyede ikki esirlik musapini bésip ötti.
Xitay siyasiyonlirining qarishiche, türkiy tilliq xelqlerning qérindashliqi, étnik tughqanliq, tarixiy baghlinishliq uqumini terghib qilishi pantürkizm idiyesining ipadisi iken.
Uyghur diyarida ötken yilidin buyan "Pantürkizm we pan'islamizmgha zerbe bérish" tin ibaret bu toqmaq kishilerning béshida pulanglashqa bashlidi.
91 Yashliq tarixiy shahit munir yérzin ependi özining "Inqilabi sherqiy türkistan" gézitide ishlesh jeryanida körgen-bilgenlirini bayan qildi.
1948-Yili 10-ayda "Inqilabi sherqiy türkistan" géziti munir yérzin ependini mexsus muxbir süpitide altaygha xizmetke ewetken.
Azad sherqiy türkistan" geziti "Inqilabi sherqiy türkistan" gézitige özgertilgendin kéyin, taki 1949-yilining axirighiche özining musteqil metbu'atliq wezipisini ada qildi.
"Inqilabi sherqiy türkistan géziti" 1944-yili, 12-noyabir küni ghuljida sherqiy türkistan jumhuriyiti qurulup, bir heptidin kéyin neshr qilinishqa bashlighan.
1947-Yili, 8-ayda exmetjan qasimi bashchiliqidiki ili terep wekillirining ürümchidin ghuljigha kétishi bilen milliy birleshme hökümet buzuldi.
1946-Yili, 1-iyul küni sherqiy türkistan jumhuriyiti terep bilen xitay gomindang merkizi hökümiti wekillirining qatnishishi bilen ürümchide birleshme hökümet quruldi.
Sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti bilen xitay gomindang merkizi hökümiti birleshme hökümet qurulghandin kéyin, qoralliq milliy azadliq inqilab keskin siyasiy küresh dewrige kirgen.
Xitayning lagérliri ikkinchi dunya urushi mezgilidiki gitlér fashizmi qurghan yighiwélish lagérlirigha oxshitildi.
"Buryat heqiqiti" namliq gézit exmetjan qasimi qatarliqlarning sirliq ölümi heqqidiki söhbet xatirisini élan qildi.
69 Yildin buyan bu weqe Uyghur we bashqa milletlerning neziride, hetta xelq'aradiki Uyghur éli tarixigha qiziqquchilarning neziride "Sirliq ayropilan qazasi" süpitide qarilip kelmekte.
Siyasetshunas qehriman ghojamberdi ependining pikriche, exmetjan qasimi eserlirining qayta neshr qilinishi chong yéngiliq iken.
Uyghur diyarining tarixtiki sehiye, saqliqni saqlash ishliri ötken esirning 40-yilliridin bashlap rawajlinish basquchigha kirgen.
Yashlar teshkilati we xelq inqilabi partiyesining tarqitiwélishi heqqide
Batur ershidinof: biz inqilabimizning ghelibisi üchün sowét ittipaqigha yölinishke mejbur bolghan iduq
Axirqi milliy armiye ofitsérining hayat kechmish yeküni
1949-Yili, 4-aydin kéyin, xitay kompartiyesining hakimiyet qurushi, özlirining iqtisadiy we igilikini qurushi shuningdek xelq'araliq siyasiy ornini tiklesh weziyiti shekillendi.
Ottura asiya rayonida, jümlidin Uyghur diyaridiki Uyghur ziyaliyliri arisida tonulghan edebiyatshunas, Uyghurshunas rabik ismayilof ependi 24-iyun küni almuta shehiride 84 yéshida wapat boldi.
