Қазақистанда мусапир сайрагүл савутбай мәсилиси йәнә оттуриға чиқти

Қазақистан һөкүмитиниң сайрагүл савутбайға сиясий панаһлиқ бериштин баш тартиши билән бу мәсилә йәнә оттуриға чиққан. Қазақистан аммиви ахбарат васитилиридин мәлум болушичә, 5-өктәбирдә қазақистанниң талдиқорған шәһиридә болуп өткән көчмәнләр комиссийәсиниң йиғинида сайрагүл савутбайниң мәсилиси қарилип, униң сиясий панаһлиқ илтимаси рәт қилинған. Мәзкур кәмиссийә тәркибигә ташқи ишлар министирлиқи, ички ишлар министирлиқи вә мәмликәтниң башқиму дөләт органлириниң вәкиллири киргән.

Игилишимизчә, сайрагүл саутбай илгири уйғур елиниң моңғулкүрә наһийәсидә орунлашқан аталмиш “тәрбийәләш лагери” да ишлигән. Мушу йилниң 22-апрел күни у “қорғас” чегра понкити арқилиқ қазақистанға қечип өткән. Әмма 5-айниң 21-күни болса, қазақистан сақчилири тәрипидин қолға елинған иди. Шуниң билән июл ейиниң башлиридин тартип қазақистанниң яркәнт шәһиридә икки мәмликәт чеграсини қанунсиз бузуп өткәнликидә әйибләнгән сайрагүл саутбай үстидин бир нәччә қетим сот мәҗлислири өткән. Сайрагүл саутбай сот давамида уйғур аптоном районидики җаза лагерлирида қазақ, уйғур вә башқиму йәрлик милләтләрниң солинип, азаблиниватқанлиқини ашкарилиған. У шундақла қазақистан һөкүмитидин өзини хитайға қайтурмаслиқини вә сиясий панаһлиқ беришни тәләп қилған иди. Пәқәт 1-авғуст күни қамақта тутуп турулуватқан сайрагүл савутбайниң хитайға қайтурулмайдиғанлиқи һәққидә һөкүм елан қилинип, қоюп берилгән иди.

Биз сайрагүл савутбайниң адвокати абзал қуспаноф билән алақилишип, әһвални чүшәндүрүп беришни сориғинимизда у мундақ деди: “мундақ болушини мән хитайниң қазақистанға болған тәсиридин дәп чүшинимән. Биринчидин, йиғин күтмигән йәрдин болди. Улар мени алдин-ала тәклип қилмиди. Мениң макани вә туридиған җайимни, телефонлиримни билиду. Әтиси саәт 10 да алмута областиниң талдиқорған шәһиридә өтидиған йиғин тоғрилиқ маңа пәқәт йерим күн қалғанда хәвәр бәрди. Мән у вақитта башқа сот ишлири билән атирав шәһиридә идим. Икки оттурида айропиланму учмиғанлиқтин, мениң бу йиғинға үлгүрүп келишим мумкин әмәс иди. Буниңдин илгири мән бир нәччә қетим хәвәрләшкинимдә, комиссийә әзалири һөҗҗәтләрни йиғиватимиз дәп ейтқан иди. Омумән чүшәнмәйдиған бир әһвал болди. Иккинчидин, бизниң қолимизға берилгән кәмиссийә қарарида сайрагүл савутбайниң хитай хәлқ җумһурийитидики миллий, диний вә башқиму бастурушлар һәққидә йәткүзгән мәлуматлириниң дәлилләнмигәнлики көрситилгән”.

Абзал қуспаноф қазақистанда сайрагүл савутбайға сиясий панаһлиқ берилидиғанлиқиға гуман билән қарайдиғанлиқини, шуниң үчүн бирләшкән дөләтләр тәшкилати вә башқиму хәлқара тәшкилатларға бу һәқтә мураҗиәт қилишқа мәҗбур болидиғанлиқини билдүрди. У йәнә алмута областлиқ көчмәнләр комиссийәсиниң қарари үстидин астанадики көчмәнләр комитетиға әрз қилидиғанлиқини, сайрагүл савутбайниңму күрәшни тохтатмайдиғанлиқини оттуриға қойди.
Қазақистандики сиясәтшунас ғалим агелеуофниң пикричә, сайрагүл савутбайниң ишида сиясий, йәни мәмликәтләр ара мунасивәтләр биринчи орунға қоюлған икән. У мундақ деди: “адвокат сайрагүл савутбайға сиясий панаһлиқ бериш йоллирини издәш үчүн әрз қилалайду. Хитай тәрәп болса, сайрагүл савутбайни қайтурушни тәләп қиливатиду. Сайрагүлниң қазақистанда қелип, униңдин сиясий панаһлиқ соришиға барлиқ асаслар бар. Униң немә үчүн хитайдин қечип, қазақистанға өткәнликиниң сәвәблири яхши мәлум. Омумән оттура асия дөләтлири, җүмлидин қазақистан һазир һеч кимгә дегүдәк сиясий панаһлиқ бәрмәйватиду. Сәвәби қошна мәмликәт билән мунасивәтлириниң яман болушини халимайду. Ғәрб мәмликәтлиридә болса, сиясий панаһлиқ бериш мәсилиси яхши йолға қоюлған.

Ғалим агелеуоф қазақистанниң сайрагүл савутбайға сиясий панаһлиқ бериштин баш тартишиниң мәмликәтниң хәлқарадики абруйиға чоң нуқсан кәлтүридиғанлиқини оттуриға қойди.

“азадлиқ” радиосида елан қилинған “бу әқилгә сиғмайдиған иш. Қазақистанлиқ һоқуқшунаслар сайрагүл савутбайға панаһлиқ бериштин баш тартти” намлиқ мақалида инсан һәқлири бойичә қазақистан бөлүминиң хадими гүлмирә қуатбекованиң бу һәқтә пикри берилгән. У қазақистанниң 1998-йили бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң “қачақлар һоқуқи” тоғрилиқ һөҗҗитигә қол қойған болсиму, әмма сайрагүл саутбай мәсилисидә һәм дөләт қанунини, һәм хәлқара қанунни бузғанлиқини тәкитлигән.

Мәзкур мақалида ейтилишичә, хәлқара һоқуқ мутәхәссиси есбол өмирҗаноф талдиқорған шәһиридә өткүзүлгән йиғин қатнашқучилири һоқуқлириниң чәкләнгәнликини, юқириниң бесими астида болғанлиқини илгири сүргән. У мундақ дегән: “сайрагүл саутбай иши бойичә қарар шуни көрсәттики, бәзи қарарларни қобул қилишта русийәниң тәвәликидә болуп көрүнгән бизниң дөлитимиз хитайниң тәсири астида болмақта. Бу қарар хитайдики бир йерим милйон қазақниң вә башқиму әлләрдики қазақларниң бизниң елимизгә болған ишәнчини бузди”.