Абдурахман һәсәнниң шикайити уйғур дияридики зулумниң ич йүзини ашкарилиди

Истанбулда яшаватқан уйғур тиҗарәтчи абдурахман һәсән бу йил 68 яшқа киргән аниси аминә мәмәт билән 22 яшлиқ аяли тунсагүл нурмәмәтниң “йепиқ тәрбийәләш” намдики җаза лагерға елип кетилгәнликини, балилириниң қаранчуқсиз қалғанлиқини билдүрүп, бу зулумға чидашқа задила тақити қалмиғанлиқидин шикайәт қилди.

У, алдинқи һәптә түркийәдики “истиқлал” тор телевизийәсиниң зияритини қобул қилғинида хитайниң зулумиға болған ғәзәп-нәпритини мундақ ипадә қилған: “анам билән аялимни етип бериңлар, оқниң пулини мән төләй вә бу азаблардин бирақла қутулай!. . .”

Абдурахман һәсәнниң бу сөзлири таратқуларға чиққандин кейин фәйсбок, ватисап, тиветтир қатарлиқ иҗтимаий таратқуларда кәң тарқитилди вә авам арисида бәс - муназирә қозғиди.

Бу һәқтә түркийәниң “йеңи ақит гезити” ниң 18-январ күнидики санида, “хитайниң зулумиға чидашқа тақәт қалмиди” мавзулуқ хәвәр елан қилинди. Мәзкур хәвәрдә абдурахман һәсәнниң хитай даирилиригә ғәзәп билән хитаб қилип, “аниси вә аялини етиветиш” кә чақириқ қилған сөзлири гезитниң баш сәһиписидин орун алди.

“йеңи ақит гезити” ниң хәвиридә мундақ дейилгән: “тәхминән 250 йилдин буян түрк мәдәнийити вә мусулманлиқ етиқадини қоғдаш үчүн хитай ишғалийитигә қарши туруп кәлгән уйғур түрклири тарихниң әң қийин күнлирини бешидин өткүзүватиду. 70 Йилдин буян коммунист һакимийитиниң дәриҗидин ташқири бесимлириға учраватқан уйғур түрклириниң ғәзәп садалири пәләккә йәтти. Уларниң вәтини шәрқий түркистан йеқиндин буян пүтүнләй тәқиб астидики вәзийәттә қалди.”

Хәвәрдә йәнә хитайниң уйғур дияридики “йепиқ тәрбийәләш мәркәзлири” ни әйни замандики гетлириниң җаза лагерлириға охшитип мундақ дейилгән: “һәр бир уйғур аилидин бир-икки киши ‛йепиқ тәрбийәләш мәркизи‚ дегән нам берилгән меңә ююш лагерлириға қамилип, атеизмлиқ тәрбийәни қобул қилишқа мәҗбурланмақтикән. Гетлириниң җаза лагерлириға охшайдиған бу йиғивелиш лагерлириға қамап қоюлған кишиләрниң уруқ-туғқанлириниң бу хорлуқ вә руязәтләргә чидиғучилиқи қалмиғанлиқи билинмәктә.”

Биз бу һәқтә толуқ мәлумат елиш үчүн аилисиниң бешиға еғир паҗиәләр кәлгән абдурахман һәсән билән сөһбәт елип бардуқ.
Абдурахман һәсәнниң билдүрүшичә, у әслидә қәшқәр билән оттура асия дөләтлири оттурисида мевә-чевә тиҗарити билән шуғуллинидиған бир тиҗарәтчи икән. Өткән йилидин буян хитай даирилири чәтәлләрдики уйғур оқуғучилар билән содигәрләрни қайтуруп кетишкә һәрикәт башлиғанда абдурахман һәсән түркийәгә келип панаһлинишқа мәҗбур болған. Униң қәшқәрдики пүтүн пул-маллири мусадирә қилинған, аниси аминә мәмәт билән аяли тунсагүл нурмәмәт “йепиқ тәрбийәләш мәркизи” намдики җаза лагериға елип кетилгән.

Абдурахман һәсәнниң сөзлири иҗтимаий таратқуларда күчлүк инкас пәйда қилди. Фейсбукта бир уйғур торкезәр бу һәқтә пикир баян қилип мундақ дәп язған: “дуняда инсан үчүн әң меһрибан болған ана вә әң сөйүмлүк болған аяли үчүн бу сөзни қилиш мумкин әмәс, йәни һеч ким уни халимайду. Лекин хитайниң зулуми вә бесими чекидин ешип кәткәнлики үчүн һеч қандақ җинайити болмиған бигунаһ аниси билән аялини қутулдурушқа чарисиз қалған қалған абдурахман һәсән қериндишимиз мана бу сөзләрни қилишқа җүрәт қилди вә бу сөзлири арқилиқ аниси билән аялини қамап қойған дүшмәнгә җәң елан қилди”.

Абдурахман һәсән әпәнди өзи вә аилиси тоғрисида қисқичә тохтилип мундақ деди: “абдурахман һәсән әпәнди, ата-аниси билән қәшқәр шәһәрлик часа коча башқармиси өрүк базири комитетида олтурақлашқан болуп, аниси 30 йил башланғуч мәктәптә оқутқучилиқ қилип дәм елишқа чиққан икән. Уларниң аилисидин һечким қанунға хилап һеч қандақ бир җинайәт садир қилмиған икән. Аниси аминә мәмәт 2013-йили һөкүмәт даирилиридин рухсәт елип чәтәлгә чиққан икән. Қолида һазирму у рухсәт хети бар икән. Абдурахман һәсәнниң билдүрүшичә, униң акиси өткән йили тутулуп, 10 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилинған икән. Мусаҗан исимлик иниси өткән йили тутулуп қоюп берилгәндин кейин йәнә тутқун қилинған икән. У инисиниң қәйәрдә қамилип, қандақ болғанлиқи һәққидә һазирғичә һеч қандақ хәвәр алалмиған икән. Абдурахман һәсән аялиниң опалдики бир җаза лагерида тутуп турулуватқанлиқини, әмма һазирқи әһвалиниң қандақ болғанлиқини билмәйдиғанлиқини билдүрди.

Абдурахман һәсәнниң билдүрүшичә, 68 яшлиқ аниси аминә мәһмәт һазир қәшқәр шәһәрлик мәхсус кадирларни үчүн ечилған аталмиш “тәрбийәләш мәркизи” намдики җаза лагерида һәр күни 12 саәт қаттиқ орундуқта олтуруп тәлим алмақтикән. Сәһәр саәт бәштин кәч саәт 10 ғичә йәргә қарап олтуридикән. Қаттиқ орундуқта олтуралмиғанлар җазаға учрайдикән. Абдурахман әпәндиниң аниси бир қетим җазаға учрап, бир күн тамақ берилмәй ач қойған икән.

Абдурахман һәсән оттура асияда мевичилик содиси билән шуғуллинип кәлгән болуп, у өзиниң 20 -30 милйон йүән мал-мүлки барлиқини билдүрди. Алдинқи йили башланған қаттиқ тазилаш һәрикитидә у өзиниң бешиға бир иш келиштин әндишә қилип, түркийәгә келип панаһланған икән.

Абдурахман һәсән юртиға қайтса тутулуп кетиштин әнсиригән. Қәшқәрдики сақчи даирилири униң аилисидин йәнә акиси вә мусаҗан исимлик инисини тутуп түрмигә қамиған.

Абдурахман һәсән аниси вә аялиниң тутуп кетилгинигә 3 ай болғанлиқини билдүрди. Униң дейишичә, аниси қәшқәр шәһиридә, аяли опал йезисида аталмиш “тәрбийәләш мәркизи” намидики җаза лагериға қамалған икән.

Абдурахман һәсән анисиниң аталмиш “тәрбийәләш мәркизи” дики күндилик қамақ һаяти тоғрисида мәлумат бәрди. Униң аниси 2003-йили қәшқәр маарип идарисидин рухсәт елип чәтәлгә чиққан икән. У анисиниң чәтәлгә чиққанлиқини хитай даирилириниң уни тутушқа баһанә һесаблиған болуши мумкинликини тәхмин қилди. Һалбуки, анисиниң қолида шу чағда даириләрдин алған рухсәт хети бар икән.

Абдурахман һәсән әпәнди аялиниң опал йезисида бир мал чүшүридиған амбарда 200 әтрапидики кишиләр билән биргә туруватқанлиқини аңлиғанлиқини, аялиға қандақ җинайәт артилғанлиқини техичә билмәйдиғанлиқини билдүрди.

Абдурахман һәсән йәнә мундақ деди: “анамдәк 30 йил гуңсәндаңға хизмәт қилған бир кадирниң бешиға бундақ еғир күн кәлгән әһвал астида, аялим вә башқа адәттики кишиләрниң бешиға қандақ еғир күнләрниң келиватқанлиқини һеч тәсәввур қилалмидим.”

Абдурахман әпәнди анисиниң бәк қийлинип кәткәнликидин хәвәр тепип кечилири охлиялмай биарам болуватқанлиқини билдүрүп мундақ деди: “инсанларни қйнап өлтүрүш инсанлиққа хилап, һәтта һайванат дунясиғиму хилап бир қилмиш дәп қараймән. Анамни улар қийнап өлтүрүветишидин әндишә қилимән. Мән қайтип барсам, мени етиветип анамни қоюп беридиған болса, мән әлвәттә қайтип кетәттим. Әмма мениң қайтишим билән уларни қоюп бәрмәйдиғанлиқи маша аян.”

Җәнубий австралийә ислам җәмийитиниң рәиси абдусалам алим қарим, абдурахман һәсәнниң баянати тоғрисида инкас қайтуруп мундақ деди: “у қериндишимизниң хитайдин аниси билән аялини өлтүрүп беришни тәләп қилиши униң арзу қилғини әмәсликини һәммимиз билимиз. Әмма у вәтинимиздә зулумниң қанчилик еғир дәриҗидә болуватқанлиқиниң бир инкасидур. У қериндишимиз бу зулум ялғуз мениң аиләмгә әмәс, пүтүн хәлқниң бешиға келиватиду, һәммимиз ойғинайли, зулумни йоқитиш үчүн бир һәл қилиш чариси тапайли дегәнни ипадиләватиду. Бу, демәк зулумниң нәқәдәр чекидин ашқанлиқиниң бирипадисидур.”

Шәрқий түркистан өлималар бирликиниң рәиси, доктор атавулла шәһяри бу һәқтә пикир баян қилип, абдурахман һәсәнниң сөзлири инсан зулумға қарши ғәзәп-нәпрәткә толғанда өзини тутувалалмастин дәйдиған бир ипадә икәнликини, аңлармәнләрниң буни хата чүшинивалмаслиқни тәкитлиди.