Ghulamidin paxtaning hayati (38): hayatimdiki pexirlinidighan we ökünidighan nuqtilar
2018.02.20

“Yoruq sahillar” sehipiside ghulamidin paxta ependi bilen az kem bir yilgha sozulghan söhbitimiz axirqi basquchqa qedem qoydi. Halbuki, uning hayat hékayisi téxi tügimidi. 87 Yashliq bu bowayning hayat hékayisi biz bilen bille yene dawam qilmaqta. . .
Ghulamidin ependi söhbitimizning eng axirqi küni yéziq üstilining astida saqlap kéliwatqan bir sanduqni awaylap achti. Sanduqta bir dane uzun yilliq nogay qapaq, renggi önggen bolsimu, emma pétidin ketmigen bir kona doppa, yürek shekillik bir qutigha qachilan'ghan qeshqerning tewerrük topisi we tümen deryasidin aldurup kélin'gen alte dane tuxum shekillik tash bar idi.
U mundaq dédi: “Men 1949-yili kechküzde qeshqerdin ayrilip ladaq yoligha seper qilghanda béshimda mushu doppa bar idi. Qeshqer norbéshidiki baghchimizdin üzüwalghan bu nogay qapaq shunche yillardin buyan qéshimdin ayrilmidi. Uni her qétim qolumgha élip silkiginimde ichidiki qurughan uruqliri sharaqlaydu. Baliliqimda qeshqerdiki hoylimizning ögzisige chiqiwélip mushundaq qurughan qapaqlarni sharaqlitip silkisem, kepterler bu tonush awazgha egiship etrapimgha qonatti. Siz körüwatqan bu qutining ichide qeshqerning tewerrük topisi topisi bar. Uni men uzun yillardin buyan yénimda saqlap kéliwatimen. Bir dostum yillar ilgiri qeshqerge barmaqchi bolup, ‛néme alghach kélimen,‚ dep sorighinida men ‛kichikimde chömülüp oynighan tümen deryasining tashliridin alghach kel,‚ dégen idim. Mana bu qutidikisi tümen deryasidin élip kélin'gen 6 tal tash. Men wesiyetnamemni yézip bu qutigha sélip qoydum. Yeni méning hayat nésiwem pütüp u dunyagha man'ghinimda, bu qutidiki qeshqerning topisi bilen tümen deryasidin élip kélin'gen tashlarni üstümge chéchinglar, wetinimning topisigha kömülüp yatay dédim. . .”
Biz axirqi söhbitimizde ghulamidin ependidin “Sizning hayatingizdiki siz pexirlinidighan nuqtilar zadi néme?” dep sorighinimizda, u: “‛öz wetinini tonughan, yaratqan tengrisini tonughan bilen oxshash‚ dégen söz bar. Hayatimdiki pexirlinidighan birinchi ishim shuki, men hayatimni pul-malgha yaki bashqa arzu-heweslerge emes, belki ashu muqeddes wetinimning ishqigha atighanliqimdur,” dédi.
U öz hayatidiki pexirlinidighan ikkinchi bir nuqtining Uyghur awazini gherb dunyasida tunji bolup anglatqanliqi, yeni 1950-yillarning axirida birinchi bolup gérmaniyediki “Azadliq radiyosi” da, andin 1960-yillarning ikkinchi yérimidin bashlap “Amérika awazi” radiyosida anglatqanliqini cheksiz iptixarliq bilen tilgha alidu.
Ghulamidin ependi hayatidiki yene bir pexirlik ishining amérikida tunji qétim “Sherqiy türkistan kültür (medeniyet) jem'iyiti” qurghanliqi, kéyinki mezgillerde kolombiye uniwérsitétida “Sherqiy türkistan milliy tetqiqat merkizi” qurup, Uyghur tili, tarixi, medeniyiti, örp-adetliri we diniy étiqadi boyiche ilmiy chüshenchiler tarqatqanliqi ikenlikini ilgiri süridu.
U yene “Amérika awazi” radiyosining “Asiyagha échilghan dérize” namliq sehipiside 13 yil ixtiyariy muxbir bolup ishligenliki, bu jeryanda pütün zéhni bilen awazsiz xelqining awazini dunyagha anglitishqa tirishqanliqini alahide tilgha alidu.
Ghulamidin ependi özining hayat musapisidin xulase chiqarghinida, gerche hayatidiki nurghun jeryanlardin pexir we iptixarliq hés qilsimu, emma özining yene ökünidighan nuqtiliriningmu barliqini tilgha alidu. U, “Méning hayatim boyi eng ökünidighinim, amérikidek bir dölette Uyghur jama'itini uyushturup ‛Uyghur mehellisi‚ yaki ‛Uyghur kochisi‚ dégendek mexsus bir jama'etlik nuqtini hasil qilishqa qurbum yetmigenlikidur,” dédi.
Ghulamidin paxta ependi axirida merhum sha'ir nimshéhitning munu shé'iri bilen özining hayat hékayisini axirlashturdi hemde pütün dunyadiki Uyghur jama'itige ittipaqliq, uyushqaqliq, ümid-ishench we jasaret tilidi.
Yürekte daghu-hesret, dilda azadliq temennasi,
Kinedur azad désem, köksüngde bar qulluqning tamasi.
Éling yurtum, istiqbalingni qayghurmay,
Qorsaq toyghan'gha shükri etseng, bolursen hemmige asiy.
U bedbextlerni insapqa kélur dep oylima hergiz,
Küresh qilmaq bügünde boldi hemme ishning elasi.
Eger ölseng shéhitsen, tirik qalsang éting ghazi,
Büdür heqning kalami, nimshéhitning sanga imasi!