Chiều 23 tháng 11 năm 2020, ông Lê Minh Trí, Viện trưởng VKSND Tối cao có buổi tiếp xúc với cử tri một số quận ở Thành phố Hồ Chí Minh sau kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIV. Tại buổi tiếp xúc, một vài cử tri cho rằng có một số cán bộ đương chức phạm tội và đề nghị xử lý hình sự, ông Trí cho biết pháp luật không để oan sai nhưng cũng không để lọt tội phạm, tất cả mọi việc phải làm theo pháp luật, nếu không có chứng cứ thì không thể buộc tội.
Trước việc cử tri bức xúc về tình trạng tham nhũng, nhũng nhiễu, phiền hà người dân và đề nghị xử lý một số cán bộ có sai phạm, ông Lê Minh Trí khẳng định, sai ở đâu còn có pháp luật, mình không thể quy kết người ta tội phản quốc như vậy. Cách nói như thế là đang xúc phạm đến người khác, thậm chí vu khống hoặc lợi dụng tuyên truyền dân chủ để xúc phạm người khác.
Một số người quan tâm tin rằng, ngay tại nghị trường Quốc hội mà ông Lê Minh Trí khẳng định “không có chứng cứ thì không thể buộc tội” là chỉ dấu tốt cho nền tư pháp Việt Nam, rồi đây sẽ tránh được nhiều án oan. Một số khác lại cho rằng, đó chỉ là cách nói của ông Trí mà thực tế thì khác hẳn.
Với Luật sư Phạm Công Út, cách nói của ông Trí là cách nói chụp mũ người khác khi ông Trí là người có quyền nhưng lại không trả lời được cử tri trong trường hợp này. Vị luật sư này nói thêm:
“Oan hay không thì có ít nhất ba cơ quan tiến hành tố tụng và một vài cơ quan không phải là cơ quan tiến hành tố tụng. Ông Lê Minh Trí là bên Viện Kiểm sát. Đây là nơi kiểm tra, giám sát toàn bộ các hoạt động về pháp luật trong xã hội. Nhưng đối với bên ủy ban thì hiếm khi nào thấy bên Viện Kiểm sát ra một cái quyết định nào đó về việc xử phạt là sai và phát hiện ngay từ đầu. Mà chỉ đợi người ta khiếu nại rồi khởi kiện ra tòa bằng một vụ án hành chánh thì Viện Kiểm sát mới tham gia tố tụng. Theo quan sát của tôi thì phát biểu của Viện Kiểm sát có lợi cho phía bên Chính quyền.”
Ông Lê Minh Trí là bên Viện Kiểm sát, là nơi kiểm tra, giám sát toàn bộ các hoạt động về pháp luật trong xã hội. Nhưng đối với bên ủy ban thì hiếm khi nào thấy bên Viện Kiểm sát ra một cái quyết định nào đó về việc xử phạt là sai và phát hiện ngay từ đầu. - Luật sư Phạm Công Út
Ông Phạm Công Út nói thêm, hệ thống pháp luật Việt Nam chia làm ba cơ quan. Thứ nhất là cơ quan điều tra tức là bên Bộ Công an, chịu sự quản lý của cơ quan hành pháp (gọi là hành pháp nhưng thực tế VN không có tam quyền phân lập). Nếu nói theo lý luận thì cơ quan điều tra và tòa án là hai cơ quan độc lập. Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao là người có vị trí cao trong ngành tòa án. Mặc dù trên lý thuyết thì bên công an có vị trí thấp hơn Viện Kiểm sát hoặc tòa án nhưng trong thực tế đôi khi họ lại ở vị trí thường trực hoặc là những vị trí then chốt về đảng từ cấp địa phương cho đến cấp trung ương. Do đó, có khi bên công an chỉ đạo ngược lại bên Viện Kiểm sát hoặc tòa án. Đó là thực tiễn.
Luật sư Đặng Trọng Dũng nêu quan điểm của ông:
“Ông Trí nói như vậy không sai nhưng thực tế như thế nào thì ông ta biết điều đó hơn ai hết, thành ra ông ấy né tránh vấn đề một cách ngoạn mục bởi ngôn ngữ tiếng Việt của mình. Khi ra tòa thì ngôn ngữ tiếng Việt là một thứ tiếng đa nghĩa. Luật sư hiểu khác, điều tra viên hiểu khác, Viện Kiểm sát hiểu khác, thẩm phán hiểu khác. Nhưng người quyết định lại là thẩm phán. Trong trường hợp này ông Lê Minh Trí là công tố thì ông ấy nói gì làm sao ai có thể đụng đến được nếu ông ấy bảo không có chứng cứ, không có tội.
Thật sự những lời nói của ông Trí ở nghị trường rất quan trọng, mà những người nào làm trong ngành đó, kể cả đại biểu Quốc hội lẫn dân đều hiểu là ông ấy né tránh vấn đề. Ông ấy lý luận theo cách của ông ấy chứ thực tế sinh động ngoài xã hội không như ông ấy nói.”
Niềm tin của người dân Việt Nam về ngành tư pháp ngày càng đi xuống khi có nhiều vụ án oan được báo chí Nhà nước phanh phui, và được chính Đại biểu Quốc hội Lưu Bình Nhưỡng xác nhận trong phiên thảo luận tại Quốc hội sáng 15 tháng 6 năm 2020.
Có thể kể ra vài vụ điển hình như ông Hàn Đức Long bốn lần bị kết án tử hình dù vô tội. Ông Nguyễn Thanh Chấn bị kết án chung thân với tội giết người dù ông liên tục kêu oan. Ông Huỳnh Văn Nén hai lần bị kết án tử hình oan với gần 17 năm ngồi tù oan…
Riêng trường hợp Hồ Duy Hải, trả lời cử tri sáng 24 tháng 11, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cho biết vụ án Hồ Duy Hải có oan hay không oan thì đang chờ ý kiến kết luận của các cơ quan có thẩm quyền.
Sau phát biểu của ông Lưu Bình Nhưỡng tại nghị trường Quốc hội, ông Lê Văn Cuông, từng là Đại biểu Quốc hội khóa 11 thuộc đoàn đại biểu tỉnh Thanh Hóa nói với RFA:
“Nền tư pháp Việt Nam những năm qua có nhiều đổi mới, tức là có Ban chỉ đạo để đổi mới tư pháp. Ban này hoạt động liên tục và có nhiều thay đổi so với trước đây để hội nhập thế giới. Cho nên trong quá trình thực thi pháp luật, tính dân chủ, công khai, minh bạch trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử cũng được mở rộng so với trước đây.
Tuy nhiên, gần đây có một số vụ án chưa được sự đồng thuận của dư luận xã hội, người ta nghi ngờ có sự oan sai và có những ý kiến khác nhau về quan điểm xét xử cho nên nó cũng tạo cho ngành tư pháp bị giảm uy tín và niềm tin nhất định. Nhưng tôi nghĩ cái niềm tin đối với cải cách tư pháp thời gian qua được nâng lên.”
Ông Trí nói như vậy không sai nhưng thực tế như thế nào thì ông ta biết điều đó hơn ai hết, thành ra ông ấy né tránh vấn đề một cách ngoạn mục bởi ngôn ngữ tiếng Việt của mình. Khi ra tòa thì ngôn ngữ tiếng Việt là một thứ tiếng đa nghĩa. - Luật sư Đặng Trọng Dũng
Theo báo cáo được ông Nguyễn Hòa Bình, Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao trình bày trước Quốc hội vào sáng 26 tháng 10 vừa qua, trong năm 2020, ngành Kiểm sát đã huỷ 716 quyết định tạm giữ thiếu căn cứ, trái pháp luật.
Liên quan tới tội danh gọi là ‘tội phản quốc’ mà ông Lê Minh Trí đề cập tại buổi tiếp xúc cử tri, dư luận cho rằng đó là cách ông Lê Minh Trí bảo vệ những người cùng phía với chính quyền, chứ với những người bất đồng chính kiến thì lại khác.
Theo thống kê của tổ chức Người Bảo vệ Nhân quyền (Defend the Defender), tính đến ngày 30 tháng 6 năm 2020, ít nhất 276 tù nhân lương tâm đang bị giam giữ trong các nhà tù hoặc các hình thức giam giữ khác. Con số này không bao gồm ông Ngô Hào đang bị đình chỉ thi hành án vì lý do sức khoẻ và hai ông Nguyễn Trung Lĩnh cùng Lê Anh Hùng bị buộc phải vào bệnh viện tâm thần mà không qua xét xử tại toà.
Vào tháng 3 năm nay, sau khi Hoa Kỳ công bố báo cáo toàn diện về tình trạng nhân quyền trên toàn thế giới, trong đó chỉ trích thành tích nhân quyền yếu kém của Việt Nam trong năm 2019, ông Scott Busby, Phó Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao vì Dân chủ, Nhân quyền và Lao Động Hoa Kỳ nói với RFA rằng, phía Hoa Kỳ lo ngại về việc Việt Nam vẫn còn xu hướng bắt giữ người muốn tự do bày tỏ ý kiến của mình như chỉ trích chính phủ.
Phía Hoa Kỳ có kêu gọi Việt Nam hãy trả tự do cho những tù nhân chính trị nhưng chính phủ Việt Nam phần lớn vẫn tuyên bố rằng những trường hợp này đã vi phạm những điều luật của Việt Nam cho nên phải bị kết án. Ông Scott Busby bày tỏ quan điểm rằng nhiều điều luật của Việt Nam vẫn còn rất mơ hồ và thường được áp dụng một cách tùy tiện.