Tình trạng “Bộ trong Bộ” vốn là hạn chế chưa khắc phục được của việc sáp nhập các bộ, cơ quan từ giai đoạn trước; thay vì tinh giản hơn lại càng nặng nề thêm.
Nhận xét vừa nêu được báo Nhà nước Việt Nam ngày 17/3 đăng tải, trích dẫn trong dự thảo báo cáo tổng kết chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2011 – 2020 và định hướng giai đoạn 2021 – 2030 do Bộ trưởng Bộ Nội vụ Lê Vĩnh Tân ký và công bố mới đây.
Dự thảo nhận định rằng tổ chức bộ từ 2007 đến nay vẫn giữ nguyên số lượng, mặc dù có khả năng tinh gọn hơn.
Ngoài ra, bộ máy bên trong bộ, cơ quan ngang bộ bị đánh giá còn cồng kềnh, nhiều đầu mối, số đơn vị trực thuộc tăng lên với nhiều đơn vị có tư cách pháp nhân. Đồng thời, mô hình tổ chức tổng cục, cục, vụ được nói không thống nhất.
Trao đổi với RFA tối 18/3, Giáo sư Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên Môi trường cho rằng nhận xét nêu ra trong dự thảo báo cáo của Bộ Nội vụ hoàn toàn đúng. Ông nhận định:
“Xu hướng tinh giản bộ máy hành chính được đưa ra đến nay là 20 năm rồi, việc này thực hiện nhiều lần nhưng phải dùng một từ là không thành công.
Định hướng vẫn là tinh giảm biên chế, tổ chức lại bộ máy, gom lại làm rõ nhiệm vụ nào là nhiệm vụ quản lý nhà nước, nhiệm vụ sự nghiệp, nhiệm vụ nào khối doanh nghiệp có thể làm. Về phương hướng rõ ràng nhưng cứ đi vào cuộc sống thì nó cứ nở ra.”
Định hướng vẫn là tinh giảm biên chế, tổ chức lại bộ máy, gom lại làm rõ nhiệm vụ nào là nhiệm vụ quản lý nhà nước, nhiệm vụ sự nghiệp, nhiệm vụ nào khối doanh nghiệp có thể làm. Về phương hướng rõ ràng nhưng cứ đi vào cuộc sống thì nó cứ nở ra. - GS. Đặng Hùng Võ
Thêm vào đó, GS. Đặng Hùng Võ cho biết nếu trước đây hay dùng từ cát cứ quyền lực giữa các bộ thì nay đã thay đổi theo chiều hướng xấu đi:
“Không chỉ còn là cát cứ quyền lực giữa các bộ mà còn ở các cục, tổng cục trong một bộ cũng bắt đầu có chuyện về quyền ở đâu lớn hơn, công việc ở đâu nắm nhiều hơn, quyết định nào, bao nhiêu thứ quyết định có thể ra được tiền. Đấy là tình trạng hiện nay.”
Từ Hà Nội, ông Nguyễn Khắc Mai, nguyên Vụ trưởng Vụ Nghiên cứu, Ban dân vận Trung ương của Đảng Cộng sản cho rằng sở dĩ tình trạng “Bộ chồng Bộ” vẫn chưa thể giải quyết được là do cấu trúc bộ máy còn tồn tại nhiều vấn đề, chưa hợp lý. Ông nói:
“Quan niệm về bộ máy hành chính đang có vấn đề, mô hình một nửa theo thị trường, một nửa vẫn theo mô hình Xô Viết, tức mô hình quản lý hành chính, mà kinh tế còn dính với hành chính thì không thể nào giải quyết được. Từ đó đẻ ra sự chồng chéo, mâu thuẫn lẫn nhau.”
Dù tình trạng sáp nhập các bộ được đánh giá chưa được thực hiện hiệu quả, nhưng trong dự thảo báo cáo cũng cho hay 13 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ cho phép thành lập Sở Du lịch.
Mới đây, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội hôm 16/3 vừa đề xuất thành lập thêm các bộ, như Bộ Thanh niên, Công tác quản lý phụ nữ, Biển đảo…
Theo lời ông Bùi Văn Xuyền, Ủy viên Thường trực Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Khóa XIV tại buổi họp, hiện vẫn còn tồn tại tình trạng trùng lắp về chức năng, nhiệm vụ của các bộ, ngành như giữa Bộ Tài chính với Bộ Kế hoạch và Đầu tư; và Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước…

Ông Nguyễn Khắc Mai cho rằng, để giải quyết tình trạng cồng kềnh của bộ máy chính phủ Hà Nội thì cần phải nghiên cứu lại mô hình thành một nền hành chính công của cách mạng số, vừa đi vào kinh tế thị trường.
“Không phải chỉ như ông (Nguyễn Xuân) Phúc vừa nói là tiếp tục cải cách mấy thủ tục hành chính, mà phải cải tạo lại cấu trúc bộ máy hành chính hiện nay của đất nước, phân công phân việc giải quyết vấn đề chức năng đến nơi đến chốn.
Số lượng quá đông đội ngũ công chức mà người ta đánh giá là đa số vô tích sự. Đấy là những vấn đề rất lớn của nền hành chính hiện nay.”
Điều ông Nguyễn Khắc Mai nhắc đến về nhân sự cũng được nêu ra trong báo cáo của Bộ Nội vụ.
Theo đó, Bộ Nội vụ cho rằng nhiều địa phương chưa thực hiện đúng quy định của Trung ương về rà soát, tinh giản biên chế gắn với cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, nâng cao chất lượng quản lý nhà nước.
Đáng chú ý, một số cơ quan còn bổ nhiệm số lượng cấp phó vượt quy định, tỷ lệ lãnh đạo nhiều hơn chuyên viên.
Số liệu của Bộ Nội vụ cho biết tính đến năm 2012, bộ máy đã tăng thêm hơn 56.000 công chức dù đã thực hiện tinh giảm sau 5 năm.
Giải thích vì sao hiện nay lượng công chức nhiều nhưng không đem lại hiệu quả hữu hiệu, GS. Đặng Hùng Võ cho hay:
“Tôi cũng nghe rất nhiều người ở cấp bộ, tức lãnh đạo Bộ gồm Bộ trưởng, Thứ trưởng đều nói rằng công việc quá nhiều, quá bề bộn. Tôi cho rằng họ vẫn mang tư duy Bộ phải lớn thì mới mạnh, đấy là tư duy không đúng, tức lấy con số nhân viên làm thước đo sức mạnh của bộ là hoàn toàn sai.”
Do đó, theo GS. Đặng Hùng Võ, một trong những giải pháp để giảm bớt tình trạng nặng nề sau khi sáp nhập thì việc tuyển chọn Bộ trưởng là điều rất quan trọng vì Bộ trưởng có tư duy thế nào thì sẽ hình thành cách quản lý bộ đó theo tư duy của anh bộ trưởng đó. Ông nói thêm:
“Việc chọn Bộ trưởng là phải chọn những người có trình độ, năng lực, có đạo đức và việc lựa chọn cũng phải chỉ số hóa thì mói lựa đúng người hiện nay xã hội đang cần, sự phát triển đang cần.
Còn Bộ trưởng mang tư duy bảo thủ, quá cũ kỹ thì cuối cùng bộ máy cứ phình ra.”
Quan niệm về bộ máy hành chính đang có vấn đề, mô hình một nửa theo thị trường, một nửa vẫn theo mô hình Xô Viết, tức mô hình quản lý hành chính, mà kinh tế còn dính với hành chính thì không thể nào giải quyết được. Từ đó đẻ ra sự chồng chéo, mâu thuẫn lẫn nhau. - ông Nguyễn Khắc Mai
Bên cạnh đó, GS. Đặng Hùng Võ cũng cho rằng việc đánh giá hoạt động từng bộ hiện nay của Chính phủ Việt Nam vẫn không theo nội dung mà chỉ theo hình thức:
“Thước đo sự thành công của một bộ không có, vẫn những lời nhận xét mang tính định tính: bộ này rất cố gắng, thành công khá nhiều… nhưng không có thước đo cụ thể, chỉ số cụ thể về luật này bộ này xây dựng và tổ chức triển khai mang lại thành quả phát triển bao nhiêu, mang lại sự ách tắc cho phát triển thế nào, phải đo được bằng các chỉ số.”
Bộ Nội vụ trong dự thảo báo cáo vừa được công bố cũng đề nghị Chính phủ Hà Nội lấy kết quả Chỉ số cải cách hành chính hàng năm của các bộ, cơ quan ngang bộ, UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
Ngoài ra, còn có những yếu tố khác như chỉ số hài lòng về tiêu chí phục vụ hành chính là chuẩn đánh giá năng lực, trách nhiệm người đứng đầu các bộ, cơ quan, địa phương một cách công khai, minh bạch.