Mỹ ép Việt Nam về dân chủ, nhân quyền quá có gây tác dụng ngược?

Tờ báo The Hill ở Hoa Kỳ hôm chủ nhật vừa rồi cho đăng tải trên mục quan điểm một bài viết của hai tác giả Lianchao Han và Bradley A. Thayer, với tựa đề “Tổng thống Biden phải thúc đẩy dân chủ tại Châu Á - trong đó có Việt Nam”, nhân chuyến đi của '"ông chủ" Nhà Trắng đến khu vực này.

Trong bài viết, hai tác giả không ngần ngại cáo buộc chính quyền Việt Nam vi phạm nhân quyền bằng những ngôn từ gay gắt. Ví dụ, họ cho rằng Đảng Cộng sản Việt Nam “tàn bạo, sắt máu, và vô nhân đạo không kém gì Đảng Cộng sản Trung Quốc”.

Bài viết tranh luận rằng Hoa Kỳ không nên lặp lại sai lầm như cách mà họ tiếp cận Trung Quốc thời Tổng thống Nixon, khi đặt hy vọng vào việc mở cửa và giúp Trung Quốc phát triển kinh tế sẽ dẫn đến dân chủ hoá.

Trong khi sự thực là Trung Quốc đã trở nên độc đoán hơn và thậm chí đã trở thành đối thủ số một của Mỹ. 

Cả Lianchao Han và Bradley A. Thayer đều là những chuyên gia nghiên cứu Trung Quốc.

Lianchao từng là thủ lĩnh sinh viên của phong trào dân chủ ở Trung Quốc ở thập niên 70, và hiện đang là lãnh đạo của một tổ chức đấu tranh dân chủ của người Hoa kiều. Bradley Thayer là tác giả của nhiều công trình nghiên cứu về Trung Quốc thời hiện đại.

Họ cho rằng hiện tại Việt Nam tăng cường quan hệ với Hoa Kỳ chỉ vì nước này đang có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc, nhưng về bản chất thì Việt Nam và Trung Quốc có chung tư tưởng chính trị.

Vì vậy, nếu Bắc Kinh tìm ra cách để giải quyết vấn đề lãnh thổ với Việt Nam thậm chí là tranh chấp Biển Đông, thì Hà Nội sẽ quay lưng với Mỹ.

Do đó, chính quyền của Tổng thống Biden cần phải gây sức ép với Việt Nam về vấn đề dân chủ và nhân quyền ngay từ bây giờ, theo lập luận của hai tác giả trên.

Giáo sư Carlyle Thayer, chuyên gia người Úc chuyên nghiên cứu chính trị Việt Nam, thì cho rằng nếu Hoa Kỳ ép chính quyền Việt Nam về vấn đề dân chủ và nhân quyền thì sẽ gây ra tác dụng ngược, ông nói:

“Hoa Kỳ càng tạo áp lực lên Việt Nam về vấn đề dân chủ và nhân quyền thì phe thủ cựu trong Đảng, trong quân đội, và trong bộ máy hành chính sẽ càng chống cự mạnh hơn. Và điều đó sẽ chứng minh cho lập luận của phe này rằng Việt Nam không nên trở thành đồng minh của Mỹ, vì nước Mỹ luôn muốn thay đổi chế độ ở Việt Nam.”

Ông cũng phản biện lại quan điểm cho rằng Việt Nam sẽ quay lưng với Hoa Kỳ một khi vấn đề tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc được giải quyết, và gọi đó là “hoang đường” bởi theo ông, hai quốc gia cộng sản này thực ra không có nhiều điểm tương đồng, và dù sao Hoa Kỳ vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam.

Tách biệt các vấn đề nhân quyền và dân chủ khỏi quan hệ thương mại là điều mà chính quyền Việt Nam luôn mong muốn, theo luật sư Nguyễn Văn Đài, người đã có nhiều năm hoạt động nhằm cổ xuý dân chủ ở Việt Nam.

“Cộng sản Việt Nam luôn luôn tìm mọi cách để thuyết phục Hoa Kỳ tách rời các vấn đề ra, dân chủ và nhân quyền là vấn đề mà hai bên có sự khác biệt, họ sẽ đối thoại với nhau qua chương trình đối thoại hàng năm để giải quyết vấn đề đó, còn vấn đề thương mại, kinh tế, đầu tư là vấn đề riêng và họ vẫn phát triển mạnh mẽ.

Điều này như vậy là không được, bởi vì nếu như không gắn vấn đề dân chủ và nhân quyền cho người Việt ở trong nước với các vấn đề khác thì Hoa Kỳ sẽ đi lệch hướng, và sẽ không bao giờ đạt được mục tiêu giúp cho gần 100 triệu người dân Việt Nam có được dân chủ và nhân quyền thông qua sự phát triển kinh tế, thương mại, đầu tư và các cái khác.”

Vị luật sư này cũng gạt bỏ lo ngại rằng nếu phía Mỹ gia tăng sức ép thì sẽ khiến chính quyền Việt Nam phản ứng tiêu cực, bởi theo ông chính việc chính quyền của Tổng thống trước xem nhẹ vấn đề nhân quyền trong bang giao với Việt Nam, đã khuyến khích phía Việt Nam bắt bớ nhiều người bất đồng chính kiến hơn.

Ông Đài cũng đề xuất Hoa Kỳ nên xây dựng một hiệp định khung để định hình mối quan hệ với Việt Nam, trong đó gắn chặt vấn đề dân chủ và nhân quyền với các lĩnh vực khác.

Một ý kiến khác thì cho rằng dân chủ và nhân quyền là thứ mà người dân Việt Nam nên tự định đoạt, chứ không thể trông mong vào nước ngoài như Hoa Kỳ.

Bình luận với Đài Á Châu Tự Do qua ứng dụng nhắn tin, một nhà quan sát chính trị từ Sài Gòn nói dưới điều kiện giấu tên như sau:

"Chuyện có được dân chủ nhân quyền hay không thì cái đó phải do người Việt Nam quyết định, họ có muốn chế độ dân chủ hay không, có muốn sống trong tự do hay không. Người dân thế nào thì chính quyền sẽ thế đó.

Cách tiếp cận của Mỹ hiện tại đối với Việt Nam là hợp lý, vừa giúp đỡ vắc-xin, du học sinh, kinh tế, tàu cảnh sát biển, vừa lên án các vụ vi phạm nhân quyền, giúp các tù nhân lương tâm.

Nhưng Mỹ không thể làm thay việc đấu tranh dân chủ và bảo vệ nhân quyền cho người dân Việt Nam được.”