1944-1949-يىللىرىدىكى شەرقىي تۈركىستان مىللىي ئازادلىق ئىنقىلابىغا قاتناشقان غۇلجىدىكى «51 زىيالىي» نىڭ 1951-يىلى، 4-مارت كۈنى ئاچقان ئۇيغۇرىستان جۇمھۇرىيىتى قۇرۇش مەسىلىسى ھەققىدىكى يىغىنىنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشى تاسادىپىي ئەمەس ئىدى.
ئەخمەتجان قاسىمى قاتارلىق شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى ۋە شەرقىي تۈركىستان مىللىي ئازادلىق ئىنقىلابىنىڭ سىياسىي-ھەربىي رەھبەرلىرىنىڭ ئۆلۈمىگە بۇ يىل 27-ئاۋغۇست كۈنى 70 يىل توشتى.
ماۋ زېدوڭ ستالىننىڭ شىنجاڭ، يەنى ئۇيغۇر دىيارى بىلەنمۇ ئايرىم كېلىشىم تۈزۈش تەلىپىگە بىنائەن، سەيپىدىن ئەزىز باشچىلىقىدىكى بىر شىنجاڭ ۋەكىللەر ئۆمىكىنى تەشكىللەپ، موسكۋاغا ئېلىپ كەلگەنىدى.
ستالىن ۋە ماۋنىڭ كۆلەڭگىسى ئاستىدىكى سەيپىدىن ئەزىزنىڭ موسكۋا سەپىرى
ئۇيغۇرلارنىڭ «ئىتتىپاقداش جۇمھۇرىيەت» چۈشىنىڭ بەربات بولۇشى
جۇ ئېنلەي سەيپىدىن ئەزىزىگە ئۇيغۇر دىيارىدىكى ھۆكۈمەتنىڭ نامىنى «شىنجاڭ ئۆلكىلىك خەلق ھۆكۈمىتى» دەپ ئاتاشنى ئېيتقان.
«ئۆمۈر داستانى» نىڭ 3-تومى ئۇنىڭ 1949-يىلىدىن 1980-يىللارغىچە بولغان ئارىلىقتىكى ھايات مۇساپىسى ۋە شۇ ۋاقىتلاردا ئۇيغۇر دىيارىدا يۈز بەرگەن سىياسىي، مىللىي، ئىجتىمائىي-ئىقتىسادىي ۋە باشقا بىر قاتار ئەھۋاللار ھەم كۈرەشلەرگە بېغىشلانغان.
يېقىندا خىتاينىڭ بازى ھۆكۈمەت مەتبۇئاتىلىرى شەرقىي تۈركىستان مىللىي ئازادلىق ئىنقىلابىنىڭ ئاساسلىق رەھبەرلىرىدىن بىرى ئەخمەتجان قاسىمىنى مەخسۇس خاتىرىلەپ ماقالە ئېلان قىلدى.
1945-يىلى، 9-ئاينىڭ ئاخىرقى كۈنلىرى، شەرقىي تۈركىستان مىللىي ئارمىيەسىنىڭ ئاز ساندىكى قىسىملىرى ئاقسۇ يېڭى شەھەر سېپىلىنى قورشاپ ھۇجۇم قىلىشنى داۋاملاشتۇردى.
ئايشەمخاننىڭ خەلق بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلىرىمۇ ئالاھىدە ياخشى بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھۆرمىتىگە ئېرىشىپ، مىللىي ئارمىيىنىڭ ئوبرازىنى تىكلەشتىمۇ رول ئوينىغان ئىدى.
شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى ھۆكۈمىتى ئايشەمخاننىڭ كۆرسەتكەن پىداكارلىقى ئۈچۈن ئۇنى «پىدائىي» كۈمۈش مېدالى بىلەن تەقدىرلەيدۇ.
شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى مىللىي ئارمىيەسىنىڭ جەنۇبقا ئەۋەتكەن قوشۇنىنىڭ جەڭچىسى شەپقەت ھەمشىرىسى ئايشەمخان نامسىز قەھرىمانلارنىڭ بىرى.
ئىستالىن خىتاي كومپارتىيەسىنىڭ خىتاي خەلق جۇمھۇرىيىتىنى تېز قۇرۇشى، يەنى كېچىكتۈرمەي، 1949-يىلىنىڭ 10-ئايلىرىدا ئېلان قىلىشىنى تەۋسىيە قىلدى.
1949-يىلى، 8-ئايدا ئەخمەتجان قاسىمى قاتارلىقلار بىلەن قازا قىلغانلارنىڭ ئىچىدە ئۇيغۇر زىيالىيسى ۋە ئەدىب ئىابدۇرېشىت ئىمىنمۇ بار ئىدى.
ھاكىم جاپپار سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ 1944-1949-يىللىرىدىكى مىللىي ئازادلىق ئىنقىلاب دەۋرىدە غۇلجادا دوختۇرلۇق سالاھىيىتى بىلەن پائالىيەت قىلغان بىخەتەرلىك خادىمى.
ھاكىم جاپپار سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ 1944-1949-يىللىرىدىكى مىللىي ئازادلىق ئىنقىلاب دەۋرىدە غۇلجادا دوختۇرلۇق سالاھىيىتى بىلەن پائالىيەت قىلغان بىخەتەرلىك خادىمى.
مۇخبىر ۋە تەرجىمانلىق سالاھىيىتىدىكى 27 ياشلىق ئۇيغۇر زىيالىيسى ئابدۇرېشىت ئىمىن ئەخمەتجان قاسىمى قاتارلىقلار بىلەن بىرگە قازا قىلغان.
ھاكىم جاپپار ئابدۇغوپۇر قۇتلۇقوفنى چاقىرتىپ كېلىپ، ئەخمەتجان قاسىمى قاتارلىقلارنىڭ تراگېدىيەلىك قىسمەتلىرىگە ئائىت سىرلارنى ئېيتىپ بەرگەن.
ليۇ شاۋچى موسكۋانىڭ ياردىمى بىلەن خىتاي كومپارتىيەسى ۋەكىلى دېڭ لىچۈننى غۇلجىغا ئەخمەتجان قاتارلىقلار بىلەن سۆزلىشىشكە ئەۋەتتى.
ھاكىم جاپپار شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتىدىكى كۆپ خىزمەتلەر ۋە سىرلارغا مۇناسىۋەتلىك شەخس
ئەخمەتجان قاسىمى يېتەكچىلىكىدىكى شەرقىي تۈركىستان مىللىي ئارمىيەسى رەھبەرلىرىنىڭ قازاغا ئۇچرىشى سوۋېت ۋە خىتاي ھۆكۈمەتلىرى تەرىپىدىن «ئايروپىلان قازاسى» دەپ ئېلان قىلىنغان.
خىتاي ھۆكۈمىتى «شىنجاڭ ئەزەلدىن جۇڭگونىڭ بىرى قىسمى»، «ئۇيغۇرلار بۇ يەرگە كۆچۈپ كەلگەن خەلق» دەيدىغان تارىخىي تەشۋىقاتىنى كۈچەيتىپ، زېمىننىڭ ئالدى بىلەن مانجۇ ئىمپېرىيىسى دەۋرىدە ئىشغال قىلىنغانلىقىنى ئىنكار قىلماقتا.
ئىستالىن يالتا كېلىشىمىدە ئېرىشكەن مەنپەئەتلىرىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىش ئۈچۈن خىتاي تەرەپنىڭ سوۋېت ئىتتىپاقى بىلەن كېلىشىم تۈزۈشىنى كۈتكەن.
ئەلىخان تۆرىنىڭ خېتى ۋە بېرىيا ۋە ۋىشىنسكىينىڭ شەرقىي تۈركىستان ھۆكۈمىتىگە ياردەم بېرىش لايىھەسى ستالىن تەرىپىدىن تېزدىن تەستىقلانمىغان.
1944-يىلى 4-ئاينىڭ 8-كۈنى شەرقىي تۈركىستان مۇنتىزىم مىللىي ئارمىيەسى قۇرۇلۇش بىلەن بۇرۇنقى پارتىزانلىق ئۇرۇشقا خاتىمە بېرىلىگەن.
ئىككى قېتىم مۇستەقىل دۆلەتچىلىك تۈزۈمى ئېلان قىلغان 1931-1934-يىللىرى ۋە 1944-1949-يىللىرى كەڭ كۆلەملىك مىللىي ئازادلىق ھەرىكىتى ئېلىپ بېرىلدى.
ئامېرىكا ئەينى ۋاقىتتا خىتاينىڭ ئىتتىپاقچىسى بولسىمۇ، لېكىن شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتىگە خىتاينىڭ مەيدانىدىن ئەمەس، باشقىچە قارىغان.
