1940-Йиллардики миллий азадлиқ инқилаб, җүмлидин шәрқий түркистан җумһурийитиниң һәрбий вә мәмурий хадимлириниң қалдурған әслимилири бираз көпрәк.
20-Әсирдики миллий азадлиқ инқилаби тарихий шәхслириниң хели көпи 1949-йилидин башланған муһаҗирәт һаят мусапилирини баштин кәчүрүп, чәтәлләрдә һаяттин өтти.
Әдһәмҗан әпәнди әйни вақиттики шәрқий түркистан җумһурийити рәһбәрлиридин әлихан төрә, әхмәтҗан қасими қатарлиқлар билән учрашқан, уларниң ялқунлуқ нутуқлириниң көп қетим аңлиғаниди.
2020-Йили, 24-январ җүмә күни, американиң вирҗинийә штати вә әтраптики штатларда яшайдиған уйғурлар үчүн толиму қайғулуқ бир күн болди.
Абдулла розибақийефниң қәйт қилишичә, 1922-йили, пәрғанә вадиси, йәттису вә башқа җайлардики қәшқәрийә вә җуңғарийәдин көчүп чиқип йәрлишип қалған уйғур аһалисиниң сани 800 миң иди.
Қәшқәрийәниң аһалә, милләт, иҗтимаий қурулмиси вә уйғур инқилабиниң қисмити
Абдулла розибақи русийә һөкүмитини қәшқәрийәдики инқилабқа қозғашқа тиришқан
Нурмуһәммәд садиқоф: «хитай компартийәси уйғурлар диярини игиләп, өз һакимийитини тиклигән 1949-йили узутуп, 1950-йили күтүвелиш уйғурлар үчүн дәрт-әләмниң башлиниши болди.»
Әхмәтҗан қасими әлихан төрә совет иттипақиға елип кетилгәндин кейин һөкүмәт вә инқилабниң рәһбиригә айланған.
Мунир йерзин әпәндиниң ейтишичә, әйни вақитта үрүмчидә уйғурлар нопус җәһәттә әң көп болуп, аһалиниң 75% ни тәшкил қилатти.
Миллий армийә қошунлири 13-сентәбир күни манас дәрясиниң ғәрбий қирғиқиға йетип келип давамлиқ шәрққә йүрүш қилип, үрүмчини азад қилишқа тәйярланди.
Абдуллаҗан әпәндиниң ейтишичә, улар 1945-йили 9-айларда ғулҗа запас 4-пиядиләр полкиға тәқсим қилинған вә кейин азад нишанлиқ 2-полкта турған.
1933-Йили қурулған шәрқий түркистан ислам җумһурийитигә 86 йил, 1944-йили қурулған шәрқий түркистан җумһурийитигә 75 йил тошти.
Буниңдин 75 йил илгирики қурулған шәрқий түркистан җумһурийити дөләт герби, мукәммәл қанун-түзүмлири, дөләт аппаратлири, дөләт сиясити, шуниңдәк мунтизим заманиви армийәсигә игә дуняниң илғар мустәқил җумһурийәтлириниң бири сүпитидә қәд көтүргәниди.
Сабиқ шәрқий түркистан армийәси офитсери абдурешит сәлимофниң һаят хатириси: миллий армийә офитсеридин мусапирлиқ сәпиригичә
Сабиқ шәрқий түркистан армийәси офитсери абдурешит сәлимофниң һаят хатириси: инқилаб қойниға қошулуш
Сәйпидин әзизниң өз әслимисидә қәйт қилишичә, 1952-йили, ваң җин униңға мав зедуңниң униң миллий аптономийә тоғрисида конкрет пикир қоюшини тәләп қилғанлиқини йәткүзгән.
1944-1949-Йиллиридики шәрқий түркистан миллий азадлиқ инқилабиға қатнашқан ғулҗидики «51 зиялий» ниң 1951-йили, 4-март күни ачқан уйғуристан җумһурийити қуруш мәсилиси һәққидики йиғининиң арқа көрүнүши тасадипий әмәс иди.
Бу йил 1-өктәбир хитай хәлқ җумһурийитиниң қурулғанлиқиға, шуниңдәк хитай һөкүмитиниң шинҗаңни тинчлиқ билән азад қилдуқ дәп җакарлиғанлиқиға 70 йил тошқан күндур.
1950-Йили 17-феврал күни мав зедоң вә җу енләй бейҗиңға қайтиш алдида сталин улар үчүн бәргән узитиш зияпитигә сәйпидин әзизму қатнашти.
Әхмәтҗан қасими қатарлиқ шәрқий түркистан җумһурийити вә шәрқий түркистан миллий азадлиқ инқилабиниң сиясий-һәрбий рәһбәрлириниң өлүмигә бу йил 27-авғуст күни 70 йил тошти.
Мав зедоң сталинниң шинҗаң, йәни уйғур дияри биләнму айрим келишим түзүш тәлипигә бинаән, сәйпидин әзиз башчилиқидики бир шинҗаң вәкилләр өмикини тәшкилләп, москваға елип кәлгәниди.
Сталин вә мавниң көләңгиси астидики сәйпидин әзизниң москва сәпири
Уйғурларниң «иттипақдаш җумһурийәт» чүшиниң бәрбат болуши
Җу енләй сәйпидин әзизигә уйғур дияридики һөкүмәтниң намини «шинҗаң өлкилик хәлқ һөкүмити» дәп аташни ейтқан.
«Өмүр дастани» ниң 3-томи униң 1949-йилидин 1980-йилларғичә болған арилиқтики һаят мусаписи вә шу вақитларда уйғур диярида йүз бәргән сиясий, миллий, иҗтимаий-иқтисадий вә башқа бир қатар әһваллар һәм күрәшләргә беғишланған.
Йеқинда хитайниң бази һөкүмәт мәтбуатилири шәрқий түркистан миллий азадлиқ инқилабиниң асаслиқ рәһбәрлиридин бири әхмәтҗан қасимини мәхсус хатириләп мақалә елан қилди.
1945-Йили, 9-айниң ахирқи күнлири, шәрқий түркистан миллий армийәсиниң аз сандики қисимлири ақсу йеңи шәһәр сепилини қоршап һуҗум қилишни давамлаштурди.
