Әхмәтҗан қасими йетәкчиликидики шәрқий түркистан миллий армийәси рәһбәрлириниң қазаға учриши совет вә хитай һөкүмәтлири тәрипидин «айропилан қазаси» дәп елан қилинған.
1944-Йили 4-айниң 8-күни шәрқий түркистан мунтизим миллий армийәси қурулуш билән бурунқи партизанлиқ урушқа хатимә берилигән.
Икки қетим мустәқил дөләтчилик түзүми елан қилған 1931-1934-йиллири вә 1944-1949-йиллири кәң көләмлик миллий азадлиқ һәрикити елип берилди.
Америка әйни вақитта хитайниң иттипақчиси болсиму, лекин шәрқий түркистан җумһурийитигә хитайниң мәйданидин әмәс, башқичә қариған.
Қазақистанда, уйғуршунаслиқ тәтқиқатлири шәрқшунаслиқ институти қармиқидики уйғуршунаслиқ мәркизидики хадимлар тәрипидин елип берилмақта.
1941-Йили, уйғур дияри фашизмға қарши иттипақдаш дөләтләрниң өзара алақә қилишида өтүшмә йоллуқ орни ашти.
Русийә тарихчиси, әсли уйғур елидә туғулуп чоң болған василий петроф өз әсиридә өзи қатнашқан миллий азадлиқ инқилаб һәққидә бир қатар мәсилиләрни баян қилған.
Тарихчиларниң қаришичә, уйғур дияри вә уйғурларниң сиясий, иҗтимаий-иқтисадий вә мәдәнийәт тарихи тәтқиқати русийәдә икки әсирлик мусапини бесип өтти.
Хитай сиясийонлириниң қаришичә, түркий тиллиқ хәлқләрниң қериндашлиқи, етник туғқанлиқ, тарихий бағлинишлиқ уқумини тәрғиб қилиши пантүркизм идийәсиниң ипадиси икән.
Уйғур диярида өткән йилидин буян «пантүркизм вә панисламизмға зәрбә бериш» тин ибарәт бу тоқмақ кишиләрниң бешида пулаңлашқа башлиди.
91 яшлиқ тарихий шаһит мунир йерзин әпәнди өзиниң «инқилаби шәрқий түркистан» гезитидә ишләш җәрянида көргән-билгәнлирини баян қилди.
1948-Йили 10-айда «инқилаби шәрқий түркистан» гезити мунир йерзин әпәндини мәхсус мухбир сүпитидә алтайға хизмәткә әвәткән.
Азад шәрқий түркистан» гәзити «инқилаби шәрқий түркистан» гезитигә өзгәртилгәндин кейин, таки 1949-йилиниң ахириғичә өзиниң мустәқил мәтбуатлиқ вәзиписини ада қилди.
«Инқилаби шәрқий түркистан гезити» 1944-йили, 12-ноябир күни ғулҗида шәрқий түркистан җумһурийити қурулуп, бир һәптидин кейин нәшр қилинишқа башлиған.
1947-Йили, 8-айда әхмәтҗан қасими башчилиқидики или тәрәп вәкиллириниң үрүмчидин ғулҗиға кетиши билән миллий бирләшмә һөкүмәт бузулди.
1946-Йили, 1-июл күни шәрқий түркистан җумһурийити тәрәп билән хитай гоминдаң мәркизи һөкүмити вәкиллириниң қатнишиши билән үрүмчидә бирләшмә һөкүмәт қурулди.
Шәрқий түркистан җумһурийити һөкүмити билән хитай гоминдаң мәркизи һөкүмити бирләшмә һөкүмәт қурулғандин кейин, қораллиқ миллий азадлиқ инқилаб кәскин сиясий күрәш дәвригә киргән.
Хитайниң лагерлири иккинчи дуня уруши мәзгилидики гитлер фашизми қурған йиғивелиш лагерлириға охшитилди.
«Бурят һәқиқити» намлиқ гезит әхмәтҗан қасими қатарлиқларниң сирлиқ өлүми һәққидики сөһбәт хатирисини елан қилди.
69 Йилдин буян бу вәқә уйғур вә башқа милләтләрниң нәзиридә, һәтта хәлқарадики уйғур ели тарихиға қизиққучиларниң нәзиридә «сирлиқ айропилан қазаси» сүпитидә қарилип кәлмәктә.
Сиясәтшунас қәһриман ғоҗамбәрди әпәндиниң пикричә, әхмәтҗан қасими әсәрлириниң қайта нәшр қилиниши чоң йеңилиқ икән.
Уйғур дияриниң тарихтики сәһийә, сақлиқни сақлаш ишлири өткән әсирниң 40-йиллиридин башлап раваҗлиниш басқучиға киргән.
Яшлар тәшкилати вә хәлқ инқилаби партийәсиниң тарқитивелиши һәққидә
Батур әршидиноф: биз инқилабимизниң ғәлибиси үчүн совет иттипақиға йөлинишкә мәҗбур болған идуқ
Ахирқи миллий армийә офитсериниң һаят кәчмиш йәкүни
1949-Йили, 4-айдин кейин, хитай компартийәсиниң һакимийәт қуруши, өзлириниң иқтисадий вә игиликини қуруши шуниңдәк хәлқаралиқ сиясий орнини тикләш вәзийити шәкилләнди.
Оттура асия районида, җүмлидин уйғур дияридики уйғур зиялийлири арисида тонулған әдәбиятшунас, уйғуршунас рабик исмайилоф әпәнди 24-июн күни алмута шәһиридә 84 йешида вапат болди.
