Исталин хитай компартийәсиниң хитай хәлқ җумһурийитини тез қуруши, йәни кечиктүрмәй, 1949-йилиниң 10-айлирида елан қилишини тәвсийә қилди.
Мухбир вә тәрҗиманлиқ салаһийитидики 27 яшлиқ уйғур зиялийси абдурешит имин әхмәтҗан қасими қатарлиқлар билән биргә қаза қилған.
Һаким җаппар абдуғопур қутлуқофни чақиртип келип, әхмәтҗан қасими қатарлиқларниң трагедийәлик қисмәтлиригә аит сирларни ейтип бәргән.
Лю шавчи москваниң ярдими билән хитай компартийәси вәкили дең личүнни ғулҗиға әхмәтҗан қатарлиқлар билән сөзлишишкә әвәтти.
Һаким җаппар шәрқий түркистан җумһурийитидики көп хизмәтләр вә сирларға мунасивәтлик шәхс
Әхмәтҗан қасими йетәкчиликидики шәрқий түркистан миллий армийәси рәһбәрлириниң қазаға учриши совет вә хитай һөкүмәтлири тәрипидин «айропилан қазаси» дәп елан қилинған.
Хитай һөкүмити «шинҗаң әзәлдин җуңгониң бири қисми», «уйғурлар бу йәргә көчүп кәлгән хәлқ» дәйдиған тарихий тәшвиқатини күчәйтип, земинниң алди билән манҗу империйиси дәвридә ишғал қилинғанлиқини инкар қилмақта.
Исталин ялта келишимидә еришкән мәнпәәтлирини капаләткә игә қилиш үчүн хитай тәрәпниң совет иттипақи билән келишим түзүшини күткән.
Әлихан төриниң хети вә берия вә вишинскийниң шәрқий түркистан һөкүмитигә ярдәм бериш лайиһәси сталин тәрипидин тездин тәстиқланмиған.
1944-Йили 4-айниң 8-күни шәрқий түркистан мунтизим миллий армийәси қурулуш билән бурунқи партизанлиқ урушқа хатимә берилигән.
Икки қетим мустәқил дөләтчилик түзүми елан қилған 1931-1934-йиллири вә 1944-1949-йиллири кәң көләмлик миллий азадлиқ һәрикити елип берилди.
Америка әйни вақитта хитайниң иттипақчиси болсиму, лекин шәрқий түркистан җумһурийитигә хитайниң мәйданидин әмәс, башқичә қариған.
Қазақистанда, уйғуршунаслиқ тәтқиқатлири шәрқшунаслиқ институти қармиқидики уйғуршунаслиқ мәркизидики хадимлар тәрипидин елип берилмақта.
1941-Йили, уйғур дияри фашизмға қарши иттипақдаш дөләтләрниң өзара алақә қилишида өтүшмә йоллуқ орни ашти.
Русийә тарихчиси, әсли уйғур елидә туғулуп чоң болған василий петроф өз әсиридә өзи қатнашқан миллий азадлиқ инқилаб һәққидә бир қатар мәсилиләрни баян қилған.
Тарихчиларниң қаришичә, уйғур дияри вә уйғурларниң сиясий, иҗтимаий-иқтисадий вә мәдәнийәт тарихи тәтқиқати русийәдә икки әсирлик мусапини бесип өтти.
Хитай сиясийонлириниң қаришичә, түркий тиллиқ хәлқләрниң қериндашлиқи, етник туғқанлиқ, тарихий бағлинишлиқ уқумини тәрғиб қилиши пантүркизм идийәсиниң ипадиси икән.
Уйғур диярида өткән йилидин буян «пантүркизм вә панисламизмға зәрбә бериш» тин ибарәт бу тоқмақ кишиләрниң бешида пулаңлашқа башлиди.
91 яшлиқ тарихий шаһит мунир йерзин әпәнди өзиниң «инқилаби шәрқий түркистан» гезитидә ишләш җәрянида көргән-билгәнлирини баян қилди.
1948-Йили 10-айда «инқилаби шәрқий түркистан» гезити мунир йерзин әпәндини мәхсус мухбир сүпитидә алтайға хизмәткә әвәткән.
Азад шәрқий түркистан» гәзити «инқилаби шәрқий түркистан» гезитигә өзгәртилгәндин кейин, таки 1949-йилиниң ахириғичә өзиниң мустәқил мәтбуатлиқ вәзиписини ада қилди.
«Инқилаби шәрқий түркистан гезити» 1944-йили, 12-ноябир күни ғулҗида шәрқий түркистан җумһурийити қурулуп, бир һәптидин кейин нәшр қилинишқа башлиған.
1947-Йили, 8-айда әхмәтҗан қасими башчилиқидики или тәрәп вәкиллириниң үрүмчидин ғулҗиға кетиши билән миллий бирләшмә һөкүмәт бузулди.
1946-Йили, 1-июл күни шәрқий түркистан җумһурийити тәрәп билән хитай гоминдаң мәркизи һөкүмити вәкиллириниң қатнишиши билән үрүмчидә бирләшмә һөкүмәт қурулди.
Шәрқий түркистан җумһурийити һөкүмити билән хитай гоминдаң мәркизи һөкүмити бирләшмә һөкүмәт қурулғандин кейин, қораллиқ миллий азадлиқ инқилаб кәскин сиясий күрәш дәвригә киргән.
Хитайниң лагерлири иккинчи дуня уруши мәзгилидики гитлер фашизми қурған йиғивелиш лагерлириға охшитилди.
«Бурят һәқиқити» намлиқ гезит әхмәтҗан қасими қатарлиқларниң сирлиқ өлүми һәққидики сөһбәт хатирисини елан қилди.
