Teywende pa'aliyette boluwatqan Uyghurlar tarixiy shexs yolwasning qebrigahini ziyaret qildi
2016.12.15
Xelq'ara insan heqliri küni munasiwiti bilen teywende élip bériliwatqan tibet, Uyghur, mongghullarning kishilik hoquq pa'aliyetlirige ishtirak qiliwatqan yaponiye Uyghur jem'iyitining re'isi ilham mahmut bashchiliqidiki Uyghur pa'aliyetchiler pa'aliyet jeryanida teywenning merkizi teybéy shehirining shimalidiki musulmanlar mazarliqida teywende yashap ötken Uyghur yéqinqi zaman tarixidiki siyasiy shexslerdin biri hésablinidighan yolwasning qebrigahini ziyaret qildi.
Tarixiy shexs yolwas Uyghur yéqinqi zaman tarixidiki muhim siyasiy shexslerdin biri bolup u heqte Uyghur élida neshr qilin'ghan “ Shinjang tarixiy matériyalliri” diki menbelerde körsitilishiche, yolwasning esli ismi mamut hoshur bolup, u, 1889-yili 8-ayning 13-küni Uyghur élining maralbéshi nahiyeside tughulghan. 8 Yéshida ata-anisidin yétim qilip achisi jinestixanning terbiyiside yétilgen.
Yolwasning achisi jinestixan qumuldiki ibrahim begke yatliq qilinip, yolwas qumulgha kelgende deslep tijaret bilen shughullinip kéyin, 1910-yili qumul wangi shahmehsutning xitay tili terjimanliqigha we orda tijaret bash meslihetchilikige teyinlen'gen.
Bezi tarixiy menbelerde bolsa yolwasni qeshqerdin qumulgha kelgendin kéyin bir mezgil harwikeshlik qilghan depmu teripleydu. Yolwasning atisi hoshur mirapni bir qisim tarixiy matériyallarda qeshqer yerlik hökümette mensep tutqan kishi dep körsetken. Yazghuchi abdurehim ötkürning “ Oyghan'ghan zémin” namliq tarixiy romanidimu tarixiy siyasiy shexs yolwasning nami tilgha élin'ghan.
Xitay menbeliride, yolwasning 1937-yili nenjingde gomindang hökümitining rehbiri jyang jéshi bilen uchrashqanliqini we shundaqla kéyin uning teywende jungxu'a min'go hökümiti teripidin shinjang ölkisige re'is qilip teyinlen'genlikini körsitidu.
Ilham mahmut yolwasning mezkur mazarliqtiki a'iliwiy qebrigahi toghrisida toxtaldi.
Yolwasning qebrigahini ziyaret qilish pa'aliyitige qatnashqan teywenlik adwokat xé ependi bu heqte toxtilip:“ Yolwasning tarixiy hayatigha a'it teywende bir qisim matériyallar élan qilin'ghan bolsimu, biraq yenila yéterlik emes, sewebi gomindang hökümiti sherqiy türkistan'gha da'ir köpligen matériyallarni ashkarilimighanliqi üchün, teywende yolwasni kishiler anche bilip ketmeydu. Qismen kishiler uning peqetla shinjang ölkisige re'is bolghanliqidin xewerdar” dédi.
Adwokat xé yene, yolwasning ömrining axirida özining hayati toghrisida qisqiche eslime yézip qaldurghanliqini bildürdi.
Ilham mahmut özining yolwasning qebrigahigha ikkinchi qétim ziyarette bolghanliqini eskertti.
Melum bolushiche, Uyghur élida 1980-yillardin kéyin neshr qilin'ghan qazaq tilidiki bezi tarixiy matériyallarda qeyt qilinishiche, 1950-yili 5-ayda sabiq qumul waliysi général yolwasbeg bilen qazaq millitidin bolghan osman baturning birleshme qoshuni xitay qizil armiyesi bilen qumulda urush qilip, barköl taghlirigha chékinip mudapi'ege ötüp, kéyin gensugha kélip urush qilghan. Birleshme qoshun chingxeyge kelgende osman batur urushta xitay qizil armiyisining muhasirisige duchar bolup, esirge chüshken. Général yolwasbeg bir qisim eskerliri bilen tibetke ötüp lasa yoli arqiliq hindistandin panahliq tiligen we kéyin teywen hökümitining teklipige bina'en teywen'ge ketken
Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.