Các nhà chuyên môn gọi đó là hiện tượng “lờn thuốc” đối với kháng sinh, từng được coi là thần dược trị các ca nhiễm trùng, là một trong những phát minh lớn nhất của loài người trong lãnh vực y khoa vào đầu thế kỷ 20.
Diệt vi khuẩn
Kháng sinh là tên chung của nhóm thuốc dùng điều trị nhiễm trùng. Đầu tiên thu được từ một loại nấm, nhóm thứ nhất bắt nguồn từ pennicillium, ngày nay thuốc kháng sinh được tổng hợp từ các phòng bào chế của các hãng dược phẩm.
Chỉ cần em chịu khó rửa mũi bằng nước muối cho sạch, hay là làm vệ sinh răng miệng cho con thật kỹ, em để ý thấy nó khoẻ hơn, trừ khi nào con sốt quá em mới phải đưa ra bác sĩ khám.
Chị Trâm Anh
Kháng sinh dùng để ức chế sự phát triển của vi khuẩn hoặc tiêu diệt vi khuẩn ngay ở nồng độ thấp. Kháng sinh được dùng điều trị các bệnh nhiễm trùng hoặc điều trị dự phòng các bệnh có khả năng gây thành dịch hoặc dự phòng trong các cuộc phẫu thuật.
Trước tiên chúng ta cần phân biệt giữa vi khuẩn và virus. Vi khuẩn là những vi trùng gây ra những bệnh thông thường trong cơ thể chúng ta và có nhiều trong những môi trường thiên nhiên như trong nước, trong đất, trong không khí. Không phải vi khuẩn nào cũng độc hại,vì có những loại vi khuẩn có lợi cho cơ thể chúng ta.
Trong khi đó, virus rất nhỏ, cấu tạo cũng giản dị, nó không phải là một sinh vật sống mà chỉ là những thành phần có nhân DNA và có thể gây ra những tác động xấu cho cơ thể con người. Virus gây ra bệnh cho con người giống như trường hợp bệnh cúm, hoặc bệnh bại liệt ở trẻ em.
Cả vi khuẩn và virus đều gây bệnh nhưng thuốc kháng sinh chỉ có tác dụng chống lại vi khuẩn mà thôi. Trong khi một số kháng sinh chỉ có tác dụng giới hạn với vài loại vi khuẩn, thì một số khác, được gọi là kháng sinh phổ rộng, có tác dụng chống nhiều loại vi khuẩn hơn.
Do đó lựa chọn thuốc kháng sinh nào để sử dụng, phải căn cứ trên loại vi khuẩn và vị trí nhiễm trùng. Cũng có khi người ta phải sử dụng kháng sinh đồ, tức là cấy cho vi khuẩn mọc, rồi kiểm tra sự nhạy cảm của chúng với các loại kháng sinh khác nhau để xác định loại kháng sinh phải sử dụng.
Khi trái gió trở trời, trẻ em dễ bị mắc những bệnh do thời tiết như sổ mũi, cảm, sốt, ho. Do vậy hầu như các bà mẹ đều biết cách chăm sóc con ở nhà trước khi đưa bé đến bác sĩ khám. Tuy nhiên, nếu nghĩ rằng cứ cho các cháu dùng kháng sinh là “bách bệnh tiêu tán, vạn bệnh tiêu trừ” thì đó là một sai lầm lớn, có thể đưa đến những hậu quả đáng tiếc.
Chị Trâm Anh chia sẻ kinh nghiệm chăm sóc hai con nhỏ, “Chỉ cần em chịu khó rửa mũi bằng nước muối cho sạch, hay là làm vệ sinh răng miệng cho con thật kỹ, em để ý thấy nó khoẻ hơn, trừ khi nào con sốt quá em mới phải đưa ra bác sĩ khám.”
Tuy nhiên, cũng có một số chị chưa hiểu rõ về việc sử dụng thuốc kháng sinh, trong khi ở Việt Nam việc mua thuốc kháng sinh ở các hiệu thuốc là điều dễ dàng. Thuốc kháng sinh được sử dụng đúng cách, đúng liều sẽ có tác dụng điều trị cao, làm bệnh nhân mau khỏi bệnh, còn nếu sử dụng thuốc kháng sinh không đúng cách hoặc lạm dụng thuốc sẽ đưa đến tình trạng đề kháng với thuốc.
Hiện tượng “lờn thuốc”
Bác sĩ Nguyễn Ý Đức sẽ trò chuyện với chúng ta về việc sử dụng thuốc kháng sinh.
Quỳnh Như: Thưa Bác sĩ, làm thế nào để biết loại kháng sinh nào sẽ có tác dụng điều trị đối với loại vi khuẩn nào?
BS Nguyễn Ý Đức: “Thực tình bệnh nhân không thể nào biết được kháng sinh nào thích hợp với loại vi khuẩn nào, hay loại bệnh nào vì mỗi một loại kháng sinh thì có tác dụng riêng với từng loại vi khuẩn. Muốn biết được thì bác sĩ phải lấy các chất tiết từ cơ thể bệnh nhân, trong đó có những vi khuẩn và người ta làm thử nghiệm xem đó là loại vi khuẩn gì.
Bình thường khi sử dụng một loại kháng sinh vào cơ thể để tiêu diệt vi khuẩn, nhưng khi bị lờn thuốc thì vi khuẩn đã trở nên quen với loại thuốc đó rồi.
BS Nguyễn Ý Đức
Sau đó cũng ở trong phòng thí nghiệm người ta làm thử nghiệm để xem vi khuẩn đó nhạy cảm với loại kháng sinh nào. Từ đó mới đi đến kết luận là loại kháng sinh nào phù hợp với người bệnh này. Lấy ví dụ như bệnh sưng phổi nó có thể do một loại vi khuẩn A, B, C gây ra nhưng nó cũng có thể do một loại virus gây ra.
Nếu làm thử nghiệm mình sẽ biết rõ loại kháng sinh nào thích hợp với loại bệnh nào, và chỉ dùng loại kháng sinh đó để điều trị cho bệnh đó mà thôi.”
Quỳnh Như: Một số các bà mẹ thường thấy các bé mau khỏi bệnh khi bác sĩ kê toa trong đó có cho thuốc kháng sinh, nên lần sau khi con bệnh thấy có những triệu chứng tương tự như lần trước thì họ tự động ra hiệu thuốc mua thuốc kháng sinh cho trẻ uống. Ý kiến của Bác sĩ về việc này ra sao?
BS Nguyễn Ý Đức: “Đây là một sai lầm khá lớn. Như chúng tôi vừa trình bày mỗi loại kháng sinh chỉ có tác dụng đối với một số vi khuẩn mà thôi. Không phải bất cứ loại kháng sinh nào cũng có thể trị được tất cả các loại bệnh. Thành ra, khi một bà mẹ thấy con đau tương tự như lần trước, cũng sốt, sổ mũi, ho, v.v… thì cho rằng đây là trường hợp giống như kỳ trước, thì có khi bà mẹ lấy lại thuốc kháng sinh còn lại của kỳ trước cho con uống, hoặc ra tiệm thuốc tây mua loại thuốc đó.
Mỗi một loại bệnh, mỗi một thời kỳ bệnh có thể do những loại vi khuẩn khác nhau gây ra, thành ra bệnh của năm ngoái và bệnh xảy ra năm nay có thể hoàn toàn không giống nhau. Cho nên chỉ có khi làm xét nghiệm thì mới biết vi khuẩn năm nay là loại gì.
Ví như bệnh sưng phổi, cũng là loại vi khuẩn gây ra bệnh này năm ngoái có thể là loại A nhưng năm nay có thể nó biến chuyển thành A1 hoặc A2, nó chỉ hơi thay đổi nhân di truyền một chút xíu là cái vi khuẩn nó đã khác, và nó không còn nhạy cảm với loại kháng sinh đó. Vì thế chúng tôi xin đề nghị rằng không nên tự mua thuốc kháng sinh để tự chữa bệnh cho mình hay chữa bệnh cho con cái vì mỗi lần bệnh đều do những vi khuẩn khác nhau gây ra.”
Quỳnh Như: Tại sao có hiện tượng kháng thuốc hay còn gọi là “lờn thuốc”? Ngoài ra nếu phải dùng thuốc kháng sinh để điều trị thì thông thường phải dùng kháng sinh trong mấy ngày, và khi thấy bệnh thuyên giảm thì có thể ngưng thuốc hay không, xin Bác sĩ giải thích thêm.
BS Nguyễn Ý Đức: “Đây là một vấn nạn xảy ra ở nhiều quốc gia, ngay cả ở bên Mỹ cũng có trường hợp bị lờn thuốc như vậy. Lờn thuốc tức là loại thuốc đó không còn có tác dụng gì đối với vi khuẩn đó nữa. Bình thường khi sử dụng một loại kháng sinh vào cơ thể để tiêu diệt vi khuẩn, nhưng khi bị lờn thuốc thì vi khuẩn đã trở nên quen với loại thuốc đó rồi. Ngoài ra vi khuẩn cũng có thể thay đổi gien một chút, thì cũng gây ra hiện tượng lờn thuốc. Nhưng đa số những trường hợp lờn thuốc là do con người gây ra.
Trước hết có thể các bác sĩ nhiều khi cũng lạm dụng kháng sinh, ví dụ có những bệnh chưa cần dùng các loại kháng sinh mạnh, các bác sĩ muốn chữa cho mau khỏi bệnh nên cho kháng sinh mạnh. Về sau này khi bệnh đó lại xảy ra một bác sĩ khác cho loại kháng sinh nhẹ hơn thì nó không công hiệu. Điểm thứ hai, nhiều vị bác sĩ cho thuốc không đúng bệnh, nhiều khi do sự suy luận rồi kê toa, mà không làm thử nghiệm để biết đó là loại vi khuẩn nào để cho dùng kháng sinh gì.
Nhiều khi bệnh trạng nhẹ thôi nhưng bệnh nhân cứ đòi bác sĩ cho thuốc kháng sinh, những trường hợp như vậy không cần thiết mà chỉ gây ra hiện tượng lờn thuốc mà thôi.
BS Nguyễn Ý Đức
Còn đối với bệnh nhân thì rất nhiều trường hợp bệnh nhân không dùng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ. Thường thuốc kháng sinh phải dùng từ 10 đến 15 ngày, nhưng có nhiều trường hợp các bà mẹ, hay là ngay bản thân các bệnh nhân là người lớn thấy bệnh hơi thuyên giảm thì vội vàng ngưng thuốc, sợ uống nhiều có hại, hoặc muốn để dành để kỳ sau dùng tiếp, đây là điểm làm cho vi khuẩn mới bị thuốc kháng sinh tiêu diệt nữa chừng mà đã ngưng thuốc nên vi khuẩn tiếp tục sống tự nhiên.
Cũng như đối với trường hợp bà mẹ ra tiệm thuốc mua thuốc kháng sinh không thích hợp với loại vi khuẩn đó nên không có tác dụng gì cả. Nhiều khi bệnh trạng nhẹ thôi nhưng bệnh nhân cứ đòi bác sĩ cho thuốc kháng sinh, những trường hợp như vậy không cần thiết mà chỉ gây ra hiện tượng lờn thuốc mà thôi.”