Heptilik xewerler (28-séntebirdin 4- öktebirgiche)
2019.10.04

Dunyaning herqaysi jaylirida xitaygha qarshi namayish ötküzüldi
Xitay hökümiti xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqining 70 yilliq xatirisini tebrikligen 1-öktebir küni dunyaning herqaysi jayliridiki Uyghur jama'iti xitay elchixaniliri aldida naraziliq namayishi ötküzdi.
Amérika, kanada, türkiye, awstraliye we yawropadiki norwégiye, bélgiye qatarliq köpligen döletlerde Uyghur muhajirliri ay-yultuzluq kök bayraqni kötürginiche “Yoqalsun xitay hakimiyiti!”, “Sherqiy türkistan'gha erkinlik!” dégendek mezmunlarda sho'ar towlidi.
Ottura asiyadiki qazaqistan, qirghizistan qatarliq döletlerdiki Uyghur jama'iti türlük xatirilesh pa'aliyitini uyushturup, xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüziwatqan basturush siyasetliri qattiq eyiblendi.
Katolik dunyasigha Uyghurlar heqqide chaqiriq qilindi
Hazirghiche oxshash bolmighan xelq'araliq sorunlarda Uyghurlar mesilisini keskin tekitlep kéliwatqan amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo 2-öktebir küni katolik dunyasining meniwiy merkizi bolghan watikanda bu mesilini yene bir qétim alahide tekitlidi.
Mayk pompéyo sözide Uyghurlarning hazirqi ehwali hemde lagér shahidi zumret dawutning bayanliri heqqide chüshenche bérip “Uyghurlar hazir diniy étiqadqa ige bolghanliqi üchünla basturushqa uchrawatidu” dep körsetti.
Uyghurlar mesilisining katolik dunyasi üchün eng hörmetlik merkez bolghan watikanda bu teriqide tekitlinishi toghrisida bir qisim analizchilar “Eger bu omumiy chaqiriqqa aylansa Uyghurlar üchün zor ijabiy ünümler peyda qilidu,” dédi.
Ilham toxtigha “Waslow xawél kishilik hoquq mukapati” bérildi
2019-Yilliq “Waslaw xawél mukapati” xitay türmisidiki Uyghur ziyalisi ilham toxtigha bérildi. Fransiyede ötküzülgen mukapat tarqitish murasimida “Ilham toxti guruppisi”ning mes'uli enwer jan wakaliten mukapatni tapshuriwaldi.
“Waslaw xawél mukapati” 2013-yilidin bashlap tarqitiliwatqan bolup, ilgiri bu mukapatqa érishkenlerdin beziler kéyinche “Nobél mukapati” alghan iken.
Bu mukapatning ilham toxtigha bérilishi heqqide pikir qilghan bezi analizchilar “Bu hal Uyghurlarning ehwalini dunyaning diqqitige sunush hemde ularning yardimini qolgha keltürüshke türtke bolidu,” dédi.
Xitayning “70Yilliqi” heqqidiki teshwiqatliri keskin tenqidlerge duch keldi
Xitay hökümiti xitay xelq jumhuriyiti qurulghan 70 yildin buyan özlirining Uyghur diyarida qandaq “Alemshumul” netijilerni qolgha keltürgenlikini keng teshwiq qiliwatqanda gherp dunyasidiki axbarat saheside buning eksiche pikirler köplep yer aldi.
Analizchilar bu 70 yilliq tarixning nechche on milyon xitay xelqining hayatini yoq qilish bilen birge, Uyghurlarni axirqi hayat-mamatliq bosughisigha qistashtek insaniy tiragédiyeler bilen xulasilen'genlikini otturigha qoydi.
Muhajirettiki xitay ziyalilirimu bu heqte pikir qilip, ötken 70 yilning mahiyette démokratiye we erkinlikning pütünley xarap bolghan bir dewr bolghanliqini, iqtisadiy güllinishning peqet az sandiki “Hökümran” tebiqini bay qilghanliqini tekitlidi.
Uyghur muqamlirining xitayche orundilishi zor ghulghula qozghidi
Esirler boyi Uyghur medeniyitining eng simwolluq mezmunliridin biri bolup kelgen Uyghur muqamliri yéqindin buyan xitay hökümitining türlük bésimliri sewebidin xitayche tilda éytilishqa bashlighan.
Muqam sahesidiki mutexesslerning pikriche, Uyghur muqamlirini Uyghur tilidin bashqa tilda orunlash mumkin bolmaydighan hemde héchqandaq zörüriyiti bolmighan bir hadise iken. Analizchilar bu heqte pikir qilip, buning “Medeniyet qirghinchiliqi”ning tipik misali ikenlikini bildürdi.
Melum bolushiche, b d t ma'arip we pen-medeniyet bashqarmisi'i 2005-yili Uyghur muqamlirini “Insaniyetning shekilsiz mirasliri” dep élan qilghan iken.
Doxtur tahir hesen “Chet'eldiki xeterlik kishiler” bilen téléfonlashqanliqi üchün tutulghan
Radiyomizgha melum bolghan uchurlarning biride kucha nahiyilik doxturxanining doxturi tahir hesenning lagérda ikenliki éytilghan bolup, buningdiki konkirt seweb namelum bolup kelgen idi.
Yéqinda muxbirimizning bu heqtiki ehwal igilishi jeryanida tahir hesenning chet'eldiki bir qisim “Xeterlik kishiler” bilen téléfon alaqisida bolghanliqi üchün tutqun qilin'ghanliqi melum boldi.
Melum bolushiche, xitay da'iriliri muhajirettiki Uyghurlar bilen téléfon alaqisi qilishni bir türlük muhim jinayet qilip békitken bolup, xelq'arada bu “Tipik bolghan kishilik hoquq depsendichiliki” dep eyiblenmekte iken.